O'rta osiyoga buddizm dinining kirib kelishi
Yüklə 72,38 Kb. Pdf görüntüsü
|
| 7
th -ICARHSE International Conference on Advance Research in Humanities, Applied Sciences and Education Hosted from New York, USA https://conferencea.org Oct. 28 th 2022 57 Turli afsonalar buddizmning Xitoy tuprog‘ida juda qadimgi davrlarda mavjudligi haqida gapiradi. Biroq, aksariyat olimlar buddizm birinchi marta Xitoyda miloddan avvalgi 1-asrda paydo bo‘lgan deb hisoblashadi. Xan sulolasi davrida Hindistondan kelgan missionerlar orqali[4]. Dastlab Xitoyda buddizm oʻz rivojlanishida bir qancha qiyinchiliklarga duch keladi. Ba’zilar hatto buddizm davlat hokimiyati uchun zararli, buddist monastirlari Xitoyning iqtisodiy farovonligiga yordam bermaydi, buddizm vahshiylik ta’limoti bo‘lib, Xitoy tuprog‘ida tarqalishga loyiq emas, deb da’vo qilishdi. Shu bilan birga, buddizm konfutsiylik va daosizmga muqobil ta’limot sifatida paydo bo‘ldi, bu esa ba’zi muxolif hokimiyatlarning didiga mos keldi va shu bilan tarqalishning dastlabki bosqichida davlat tomonidan qo‘llab- quvvatlandi. Bundan tashqari, buddizm tobora ko‘proq “xitoycha” bo‘lib, Xitoy madaniyatining xususiyatlarini o‘ziga singdirib, qisman daosizmga o‘xshab ketadi. Biroq, bu uzoq vaqt davomida buddizmning Xitoyda davlat dini sifatida mustahkam o‘rnashishiga yordam bermaydi. Buning asosiy omillari orasida buddizmning chet eldan kelib chiqishi, ko‘plab buddistlarning jamiyatdan uzoqlashishi va oilaviy hayotdan voz kechishi, shuningdek, monastirlarda katta boylik to‘plangan kuchli va barqaror jamoalarning shakllanishi, ba’zi Xitoy hukmdorlari buni o‘z kuchlari sifatida ko‘rdilar. Xususan, Tan sulolasi imperatori Vu- Zun 845- yilda 4600 ta buddist monastirlari va 40 000 ta ibodatxonalarni vayron qilishga buyruq bergan. 400 mingdan ortiq buddist rohib va rohibalar oxir-oqibat oddiy dehqonlarga aylangandi[5]. Xitoyda buddizmning hozirgi holati biroz yaxshiroq. “Islohot va ochilish siyosati” joriy etilgandan beri davlat yangi buddist ibodatxonalari qurilishini g‘ayrat bilan rag‘batlantirdi. Biroq, buddizmning Xitoy siyosatiga ta’siri bugungi kunda ham ahamiyatsiz. Daosizmda tasavvufiy tamoyil ustunlik qiladi. Chan-buddizmni daoizm bilan bog‘laydigan narsa shundaki, bu yerda sukunat oliy donolik belgisi sifatida ishlaydi. Chan-buddizmi Mahayana buddizmi tarmogʻining davomi boʻlib, daosizm gʻoyalarini oʻzlashtira oldi. N.V.Abayev yozganidek[6], chan-Buddizm daosizmni to‘liq ochib berishdan boshqa narsa emas, “uni ruhan yaqin buddist tushunchalari bilan birlashtirib” turadi. Chan-buddistlari ko‘pincha klassik matnlarni haqiqiy daosizm ta’limotlaridan olishgan va shu orqali ular o‘z shogirdlariga daosizm yordamida o‘rgatishgan. Buddizmning Xitoy madaniyatiga tez kirib borishi va uning sinizatsiyasi uning chindan ham Xitoy an’anaviy falsafasiga yaqin bo‘lganligidan dalolat beradi, shunga qaramay, u turli xil noto‘g‘ri qarashlarga ega edi. Chan-buddizmi bu hukmron mistik tamoyillarni sifat jihatidan boshqa darajaga olib chiqdi. U to‘g‘ridan-to‘g‘ri bo‘lish tajribasini va meditatsiya amaliyotini ta’kidladi. Daoizm va buddizm o‘rtasidagi o‘xshashliklardan dunyoning nomukammalligi g‘oyasini ta’kidlash kerak, bu ikkala ta’limot ham kundalik meditatsiya amaliyoti, yuqorida aytib o‘tilgan daoizm va Chan- buddist gunani va boshqalar yordamida yengishga harakat qilgan. E.A.Torchinov [7] oʻz asarida bu ikki yoʻnalish, xususan, daosizm naturalizmi va buddizm psixologizmi oʻrtasidagi tub farqlarni ham qayd etadi. Ushbu ikki yo'nalishning o'zaro ta'siri ta'limotning |