O'rta osiyoga buddizm dinining kirib kelishi
Yüklə 72,38 Kb. Pdf görüntüsü
|
| 7
th -ICARHSE International Conference on Advance Research in Humanities, Applied Sciences and Education Hosted from New York, USA https://conferencea.org Oct. 28 th 2022 56 notinchliklar davrida Sun Yat-sen, Yuan Shikay, Chang Kay-Shi kabi ko‘plab siyosatchilar Konfutsiy va uning shogirdlari merosidan Xitoy xalqini birlashtirish uchun foydalanishga harakat qildilar, lekin uning ta’limotini milliy g‘oya sifatida ilgari surmadilar, davlat qurish uchun asos sifatida foydalanish imkonini boy berdilar. Zamonaviy davrda Xitoyda konfutsiychilikning tanazzulga uchrashining eng past nuqtasini madaniy inqilob davri deb hisoblash mumkin. Mao Szedun Konfutsiyni eng qattiq tanqid ostiga oladi, lekin aslida bu faqat Lin Byaoga nisbatan siyosat bilan bog‘liq edi[1]. Konfutsiychilikning hozirgi holati biroz yaxshiroq, bu hokimiyatning unga nisbatan yumshoqroq siyosati bilan bog‘liq. Biroq, Xitoy Kommunistik partiyasi bugungi kunda Konfutsiy tamoyillarini yetakchi mafkura sifatida tan olmaydi, ular esa o‘z o‘rnini “Xitoy xususiyatlariga ega kommunizm”ga bo‘shatib beradi. Yaponiyada, xuddi Xitoyda bo‘lgani kabi, konfutsiy g‘oyalari ham axloqiy va siyosiy falsafaning rivojlanishida muhim rol o‘ynadi. Bu, ayniqsa, 7-10-asrlarda Xitoy va Koreyadan Yaponiyaga konfutsiylik va buddizm olib kelinganida yaqqol seziladi. Shahzoda Shotoku Taishi (milodiy 547–622) Yaponiyadagi konfutsiylik va buddizmning birinchi yirik targ‘ibotchisi sanaladi[2]. U 17 moddadan iborat konstitutsiyani qabul qildi, unda konfutsiylik va buddizm etikasi g‘oyalari yosh yapon xalqining axloqiy asoslari sifatida e’tirof etdi. Uning asrlar davomida sud odob-axloqi va adolatlilikning yapon namunasi bo‘lib xizmat qildi. Biroq, Xitoydan farqli o‘laroq, Yaponiyada konfutsiylik tarixi davomida u davlat siyosatida ustun rol o‘ynamagan. Yapon xalqi asl konfutsiy tamoyillarini o‘zlashtirib oldi va ularni o‘z ehtiyojlariga mos ravishda ijodiy tarzda o‘zgartirdi, shuning uchun konfutsiylik chuqur, ammo yashirin va bilvosita siyosiy an’analarga ta’sir ko‘rsatdi. Biroq, tarix davomida sintoizmga nisbatan bu ta’sir, hatto Edo davridagi konfutsiychilikning (neo-konfutsiylik) “yangi gullash davrida” ham ahamiyatsizligicha qolgan edi. Meydzi tiklanishi va ikki jahon urushidan keyin konfutsiylik davlat siyosatiga kamroq ta'sir ko‘rsatdi. Konfutsiy ta’limoti maktab va universitetlarda faqat insoniyat tarixi va madaniyatining bir qismi sifatida o‘rganiladi xalos [3]. Shunday qilib, Xitoyda ham, Yaponiyada ham konfutsiylik bevosita yoki bilvosita siyosiy an’analarga sezilarli ta’sir ko‘rsatdi. Bu borada “oliyjanob farzand”ni alohida ta’kidlash lozim. Hokimiyat va xalq o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarga kelsak, bu Konfutsiy tamoyili har ikki mamlakatda hamon saqlanib kelmoqda. Xitoyda jamiyat islohotlariga temir musht bilan rahbarlik qilayotgan Xitoy Kommunistik partiyasining kuchli roli tufayli aholining aksariyati o‘zgarishlarni nisbatan oson qabul qiladi. Konfutsiyning hokimiyatga sig‘inish an’anasi asosan shu bilan bog‘liq. Yaponiyaliklarning ushbu tamoyilni tushunishi, imperatorning eng yuqori maqomida yaqqol ko‘rinadi. Aslida, Yaponiyada imperatorning haqiqiy kuchi yo‘q, lekin uning yapon xalqining ramzi sifatida rasmiy maqomi aniqlangan va hech kim tomonidan bahslashilmaydi. Bu qaysidir ma’noda xalqning imperatorga bo‘lgan munosabatining muqaddas xususiyatini belgilovchi, shu orqali uning shintoizmni ilohiylashtirishni yanada kuchaytiruvchi tamoyili bilan bog‘liq. |