110
Bu, üzdə bütün nəqqaĢxananın bağlı olduğu
«Surnamə» üçün daha yaxĢı iĢləyə bilmələrindən
ötrüydü. Sultan bu səfər usta nəqqaĢlarına xüsusi
bir kitab üçün saray həyətində ayrı hücrə
açdırmamıĢ,
onların
evlərində
iĢləmələrini
buyurmuĢdu. Bu buyruğun əniĢtəmin kitabı üçün
verilə biləcəyi ağlıma gələndə susdum. Ustad
Osman nə qədər eyhamla danıĢırdı?
«Nuri əfəndi, – donqar və solğun nəqqaĢı
səslədi, – Qara Çələbiyə bir vəziyyət ver».
«Vəziyyət» nəqqaĢxanada baĢ verənləri çox
yaxından
izlədiyi
həyəcanlı
zamanlarda
PadĢahımızın iki aydan bir nəqqaĢxana binasını
ziyarət elədikləri vaxt keçirilən mərasimdir.
XəzinədarbaĢı Hazım, ĢahnaməçibaĢı Loğman və
baĢ nəqqaĢ Ustad Osmanın iĢtirakıyla PadĢahımıza
nəqqaĢxananın ustadlarının hansı kitabların hansı
səhifələri üzərində çalıĢdığı, kimin hansı təzhibi
yerinə yetirdiyi, kimin hansı rəsmə rəng vurduğu,
rəngbazların,
cədvəlkeĢlərin,
müzəhhiblərin,
əllərindən hər iĢ gələn, on barmağında on mərifət
olan usta nəqqaĢların bir-bir hansı iĢlər üzərində
olduqları danıĢılırdı.
NəqĢ edilən kitabların çoxunun müəllifi
ĢahnaməçibaĢı əldən-ayaqdan düĢüb evindən çıxa
bilmədiyinə, baĢ nəqqaĢ Osmanın elə hey sarsıntı
və qəzəb dumanları içində itdiyinə, qondarma
downloaded from KitabYurdu.org
111
Kəpənək, Zeytun, Leylək və Zərif adlı dörd ustadın
öz evlərində iĢlədiklərinə, PadĢahımız da artıq
nəqqaĢxanada uĢaq kimi həyəcanlanmadığına görə
daha heç təĢkil olunmayan həmin mərasim əvəzinə
onun təqlidinin keçirilməsi məni kədərləndirdi. Bir
çox nəqqaĢlar kimi, Nuri əfəndi də həyatı heç
yaĢaya bilmədən və zamanında ustalaĢıb-eləmədən
əbəs yerə qocalmıĢdı, amma illər boyu iĢ taxtasının
üstünə əyilib, boĢ-boĢuna donqarlanmamıĢdı:
həmiĢə nəqqaĢxanada baĢ verənlərə, kimin hansı
gözəl səhifəni hazırladığına diqqət yetirmiĢdi.
Beləcə, PadĢahımızın Ģahzadələrinin sünnət
toyu mərasimlərindən bəhs eləyən «Surnamə»nin
əfsanəvi səhifələrinə ilk dəfə həyəcanla tamaĢa
elədim. Hər peĢədən, hər icmadan bütün Ġstanbulun
iĢtirak elədiyi bu əlli iki gün çəkən sünnət toyunun
hekayələrini lap Əcəmistanda xəbər tutmuĢ,
mərasimdən söz açan kitab barədə də hələ
hazırlananda eĢitmiĢdim.
Qabağıma qoyulan ilk rəsmdə Cahanpənah
padĢahımız mərhum Ġbrahim paĢanın sarayının
ĢahniĢinində oturub aĢağıda, At meydanında baĢ
verən Ģənlikləri məmnun baxıĢla seyr eləyirdilər.
Üzü onu baĢqalarından ayıracaq qədər dəqiq
olmasa da, yaxĢı və hörmətlə çəkilmiĢdi.
PadĢahımızın solunda yerləĢdiyi ikisəhifəlik rəsmin
sağ yanında isə pəncərələrin qabağında kəmər
downloaded from KitabYurdu.org
112
bağlamıĢ vəzirlər, paĢalar, həm də Əcəm, tatar,
firəng və Venesiya elçiləri vardı. PadĢah
olmadıqlarına görə hamısı baĢdansovdu, səliqəsiz
çəkilmiĢ və hədəfə yönəldilməyən gözlərini
meydandakı hərəkətə dikmiĢdi. Daha sonra digər
rəsmlərdə də eyni yerləĢdirmə və tərtibin – divar
iĢləmələri, ağaclar, kirəmitlər baĢqa cür və baĢqa
rənglərlə çəkilsə də, təkrarlandığını gördüm.
Yazılar xəttatlar tərəfindən yazılıb, rəsmləri baĢa
çatdırılıb, «Surnamə» cildlənəndə səhifələri çevirən
oxuyacaq. Beləcə, elə eyni duruĢla, elə eyni
meydana baxan PadĢahımızın və dəvət olunmuĢ
tünlüyün baxıĢları altındakı At meydanında hər
dəfə bambaĢqa rənglər içindəki hərəkəti görəcəkdi.
Mən də gördüm: ora, At meydanına
qoyulmuĢ yüzlərlə kasa plovu bir-birinin əlindən
qapanları, qızarmıĢ sığırı parçalayanda içindən
çıxan dovĢanlardan, quĢlardan qorxanları gördüm.
Təkərli arabaya minib dəstə halında PadĢahımızın
qabağından keçəndə, aralarından bir nəfəri arabaya
uzadıb, çılpaq sinəsi üstündə dördkünc zindanda
mis döyəndə çəkicləri çılpaq adama xətər
toxundurmadan vuran usta misgərləri gördüm.
PadĢahımızın qarĢısından araba içindən keçəndə
ĢüĢələrin üzərinə qərənfillər, sərvlər iĢləyən
ĢüĢəçiləri, dəvələrə yüklənmiĢ çuvallar dolusu
Ģirniyyatla, qəfəslərdəki Ģirniyyatdan hazırlanmıĢ
downloaded from KitabYurdu.org
113
tutuquĢularla keçəndə Ģirin Ģeirlər oxuyan
Ģirniyyatçıları, araba içində çeĢid-çeĢid asqılı,
qayçılı, sürməli, diĢli kilidlərini nümayiĢ etdirib,
yeni vaxtların, yeni qapıların yaramazlıqlarından
Ģikayət eləyə-eləyə keçən qoca kilidçiləri gördüm.
Hoqqabazları göstərən rəsmə həm Kəpənək, həm
Leylək, həm Zeytun toxunmuĢdu: bir hoqqabaz
tirin üzərində yumurtaları sanki enli mərmərin
üzərində dığırladan kimi yerə salmadan dığırladır,
bir baĢqası da ona dəf çalırdı. Kaptanıdərya* Kılıc
Ali paĢa dənizlərdə yaxalayıb, əsir elədiyi kafirlərə
palçıqdan günah dağı düzəltdirmiĢ, hamısını
arabaya mindirmiĢdi, padĢahın düz qarĢısında
olanda dağın içindəki barıtı partladıb kafirin
məmləkətini toplarıyla necə inim-inim inildətdiyini
göstərmiĢdi – bunları rəsmdə eynilə gördüm.
Əllərində bıçaqları gül və badımcan rəngli paltarlar
geymiĢ saqqalsız, bığsız qadınüzlü qəssabların
çəngəldən sallanan dərisi soyulmuĢ yumĢaq
qoyunlara gülümsədiklərini gördüm. Zəncirlərlə
PadĢahımızın hüzuruna gətirilmiĢ Ģir qızıĢdırılıb,
hoydu-hoyduya götürülən kimi gözləri qan çəkib
qəzəblənmiĢ tamaĢaçılar baxıcıları alqıĢlamıĢlar,
Ġslamı təmsil eləyən Ģir o biri səhifədə donuz
gavuru təmsil eləyən boz-ağ rəngə boyanmıĢ
donuzu qovmuĢdu. PadĢahın hüzurundan keçəndə
arabanın
üstündə
yerləĢdirilmiĢ
dükanının
downloaded from KitabYurdu.org
Dostları ilə paylaş: |