“Tyuring testi”
- “Mashina fikrlay oladimi” (1950)
sarlavhali maqolaning
muallifi ingliz olimi Alan Tyuring tomonidan ishlab chiqilgan empirik test. Olim
mashina imkoniyatini insonning aqllilik darajasi bilan qiyoslash protsedurasini
ishlab chiqdi. Ushbu g’oya 1950 yilda “Mind”
falsafiy jurnalida
“Hisoblash
mashinalari va tafakkur”
(
Computing Machinery and Intelligence)
nomli
maqolasida e’lon qilindi. Bu testdan ko’zlangan maqsad sun’iy tafakkurning inson
tafakkuriga yaqin kelishi mumkinligini aniqlash hisoblanadi. Bunga ko’ra inson bir
kompyuter va bir inson bilan o’zaro munosabatga kirishadi. Savollarga javob
berish asosida u kim bilan (inson bilanmi yoki kompyuter dasturi bilanmi)
gaplashayotganini aniqlashi lozim bo’ladi
.
Kompyuter
dasturining vazifasi esa
insonni xatoga yo’l qo’yishiga, noto’g’ri tanlov qabul qilishiga majbur qildirish
sanaladi.
Zif qonuni
- matnning statistik
tahlilida keng foydalaniladi, ayniqsa, katta
hajmdagi matnlarda har bir so’zning qanchalik tez takrorlanishini (chastotasini) va
ularning takrorlanish tezligini hisoblashda
Zif qonuni
amal qiladi. Bunda so’zning
chastotasi
(f)
, uning ro’yxatdagi
holati qatori
(r)
deb belgilanadi. Zif qonuniga
ko’ra matnda eng ko’p ishlatilgan so’z r=1, undan pastroq
chastotada kuzatilgan
soz r=2, undan keyingisi r=3 kabi tarzida belgilanadi. Bundan kelib chiqadiki,
matndagi ixtiyoriy so’z uchun (f) chastotaga (r) ning ko’paytmasi
natijasi
o’zgarmas miqdor - konstanta (C) ga teng bo’ladi (r×f=C), bu yerda C matn
hajmiga bog’liq.
Chastotali lug’atlar
- matnda so’zlarning ishlatilish chastotasi (qay darajada
ishlatilishi, tez-tez ishlatilishi)dan kelib chiqqan holda tayyorlanadigan so’zliklar.
Chastotali lug’atlar statistik leksikografiyaning rivoji natijasida yuzaga kelgan.
Bunday lug’atlar ayniqsa, til o’qitish jarayonida leksik
minimumlarni aniqlashda
muhim ahamiyatga ega. So’zlarning chastotasini aniqlash linvostatistik tahlillar
yordamida amalga oshiriladi. Chastotali lug’atlar
kompyuterning lingvistik
informatsion bazasi hisoblanadi.
