O`zb е kiston r е spublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi

№
 1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
A to’plam
+
+
+
+
+
+
+
B to’plam
-
+
+
+
-
-
-
C to’plam
-
-
-
-
+
-
-
D to’plam
-
+
-
-
+
-
-
E to’plam
-
-
-
-
-
+
-
F to’plam
-
-
+
+
-
-
-
G to’plam
-
-
-
-
-
-
+
Sinonimik qatorda dominanta (bosh, asosiy) so’zni aniqlash ham yuqorida 
berilgan to’plam metodi asosida amalga oshirilishi mumkin. Bunda turli nutq 
uslublaridagi matnlar tahlilga tortiladi va barcha uslublarda ishlatilishi kuzatilgan so’z 
o’sha sinonimik qattorda dominanta so’z hisoblanadi.
Topshiriqlar 
 
1. Statistik tahlil nima uchun zarur?
2. O’zingiz mustaqil statistik tadqiqot amalga oshiring. 
3. Matematik statistikaga oid mustaqil ish tayyorlang. 

---

54 
4. Ma’lum tanlama matnni so’z turkumlari bo’yicha statistik tahlil asosida 
tekshiring. 
5. Matn atributsiyasi deganda nimani tushunasiz?
Adabiyotlar 
 
1. 
Пиотровский
Р
.
Г
.
 
Инженерная
лингвистика
и
теория
языка
. 
Л
.: 
Наука
, 
1979.
2.
 
Пиотровский
Р
.
Г
.
 
Текст
, 
машина
, 
человек
. 
Л
Наука
, 1975.
3. 
Гринберг
Дж
. 
Квантитативный
подход
к
морфологической
типологии
языков
// 
Новое
в
лингвистике
. – 
М
., 1963. 
Вып
. III. – 
С
. 60-94.
4. Campbell L., Bubenik V., Saxon L. Word Order Universals: Refinements and
Clarifications // Canadian Journal of Linguistics. - 
№
 
2. 1988. – P. 209-230.
5. Abdullayev Y. Statistika nazariyasi. – Toshkent, 2002. 
6. 
Плат
У
. 
Математическая
лингвистика
// 
Новое
в
лингвистике
. 
Вып
.IV. – 
М
.: 
Прогресс
, 1965. 
7. 
Усмонов
С
. 
Умумий
тилшунослик
. – 
Тошкент
: 
Ўқитувчи
, 1972. 
8. 
Баранов
А
.
Н
. 
Введение
в
прикладную
лингвистику
. – 
М
.: 
Эдиториал
УРСС
, 2001.
Kompyuter lingvistikasi tarixi va zamonaviy holati. Kompyuter 
lingvistikasi bo’yicha tadqiqotlar
 
Reja 
1.
Kompyuter lingvistikasi va uning asosiy yo’nalishlari. 
2.
Kompyuter lingvistikasiga oid nazariy va amaly tadqiqotlar. 
3.
Lingvistik programmalar va ularning yo’nalishlari.
Tayanch so’z va iboralar: 
kompyuter lingvistikasi,
 
mashina tarjimasi, 
avtomatik tahrir,
 
avtomatik o’qitish tizimi, matning statistik tahlili, lingvostatistika, 
injener lingvistikasi, chastotali lug’at, o’qituvchi lingvistik avtomat, lingvistik ta’min, 
lingvistik programmalar
.
Kompyuter lingvistikasi fani 1960 yilda AQSHda shakllandi. Mazkur fan XX 
asrning o’rtalarida paydo bo’lgan matematik lingvistika fani asoslaridan kelib chiqqan. 
Tabiiy tillar grammatikasi formal modeli kompyuterda tarjima qilish, tillarga o’rgatish, 

---

55 
bilimlarni diagnostika qilish, matnlarni tahrirlash kabi amaliy dasturlarni ishlab 
chiqishga asos bo’lgani holda kompyuter lingvistikasi yo’nalishiga zamin yaratdi.
52
Kompyuter lingvistikasi fanining asosiy maqsadi lingvistik masalalarni hal qilishning 
kompyuter dasturlarini yaratishdir.
53
Uning asosiy vazifalariga tillarga o’qitish, 
bilimlarni tekshirish, matnlarni turli jihatdan tahrirlash va mashina tarjimasi uchun 
mo’ljallangan dasturlarni ishlab chiqish kabilar kiradi. Kompyuter lingvistikasi bir-biri 
bilan chambarchas bog’liq bo’lgan uch yo’nalishni o’z ichiga oladi: 1) lingvostatistika; 
2) injenerlik lingvistikasi; 3) algoritmik (dasturlash) lingvistika. 
Kompyuter lingvistikasi amaliy tilshunoslikning tarkibiy qismi, matematik 
lingvistikaning mantiqiy davomi bo’lib, u hozirda turli aspektlarda jadal rivojlanmoqda. 
Kompyuter lingvistikasi fanining asosiy yo’nalishlari sifatida quyidagilarni ajratish 
mumkin.
a)
Matn tahriri – kompyuter yordamida muayyan matnning xatolarini tog’rilash. 
b)
Avtomatik tarjima – berilgan matnni bir tildan boshqa tilga qisqa vaqt ichida 
tezkor tarjima qilish tizimi. 
c)
С
ALL (Computer Assisted Language Learning) – til o’qitishni 
avtomatlashtirish - xorijiy tillarning kompyuter yordamida o’qitilish tizimini 
ta’minlovchi amaliy dasturlar hamda bilimlarni avtomatik baholash mexanizmlari. 
d)
Kompyuter leksikografiyasi (Elektron lug’atlar tuzish) – muayyan til 
leksikonidagi so’zlarni ma’lumotlar bazasi va maxsus programmalashtirish tillari 
yordamida ishlash tizimiga ega bo’lgan dasturlar (kompyuter lug’atlari) yaratish bilan 
shug’ullanuvchi soha. 
e)
Sun’iy intellekt tizimini yaratish.
f)
NLP – tabiiy tilning qayta ishlanishi 
g)
Gipertekst texnologiyasi 
h)
On-line o’qitish tizimi (virtual sinf va laboratoriyalarda) – kompyuter 
lingvodidaktikasi
i)
Informatsion qidiruv tizimi. 
Xorijda kompyuter lingvistikasi bo’yicha olib borilgan tadqiqotlarning salmog’i 
va qamrovi juda keng. Ayniqsa, AQShda kompyuter lingvistikasi bo’yicha tematik 
to’plamlar, «Computational Linguistics» («Kompyuter tilshunosligi») nomli jurnal 
nashr etiladi. AQShda kompyuter tilshunosligi assotsiatsiyasi mavjud bo’lib 
(