O`zb е kiston r е spublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi

hapas legomena
(yunoncha so’z 
“faqat bir marta o’qi” degan ma’noni anglatadi) deb ataladi, ular asarning qariyb 
yarmini tashkil etadi. Qariyb 90 % so’zlar 10 marta yoki undan kam, 10 % ga yaqin so’z 
tiplari 3 marta yoki undan kam miqdorda takrorlanadi.
6-jadval
Word (So’z) 
Frequency (Chastota) 
Rank (Qator) 
f×r 
the 
3332 
1 
3332 
a 
1775 
3 
5235 
and 
2972 
2 
5944 
he 
877 
10 
8770 
but 
410 
20 
8400 
be 
294 
30 
8820 
there 
222 
40 
8880 
one 
172 
50 
8600 
about 
158 
60 
9480 
more 
138 
70 
9660 
never 
124 
80 
9920 
oh 
116 
90 
10440 
two 
104 
100 
10400 
turned 
51 
200 
10200 
You’ll 
30 
300 
9000 
name 
21 
400 
8400 
comes 
16 
500 
8000 
group 
13 
600 
7800 
lead 
11 
700 
7700 
friends 
10 
800 
8000 
begin 
9 
900 
8100 
family 
8 
1000 
8000 
brushed 
4 
2000 
8000 
sins 
2 
3000 
6000 
could 
2 
4000 
6000 
applausive 
1 
8000 
8000 
Matnning statistik tahlili matn atributsiyasi muammosiga ham oydinlik 
kiritishda muhim tadqiqot usuli hisoblanadi. Ayniqsa, badiiy matnlarning statistik tahlili 

---

49 
natijasida o’sha matn muallifi ham aniqlanmoqda. Bunda matnda tez-tez ishlatiluvchi til 
birliklari (otlar, sifatlar, kalit so’zlar, fe’llar, grammatik shakllar, jumla qurilishi, bir 
so’z bilan aytganda, yozuvchining idiostilini – o’ziga xos uslubini ko’rsatuvchi 
vositalar) lingvostatistik tahlil yordamida aniqlanadi. Turli matnlardan olingan
dalillarning qiyosiy tahlili bizga o’sha matnning mazmun-mundarijasini, matn tuzilgan 
davrni, dalillarni argumentlash xarakterini va hatto mualliflikni aniqlashga imkon 
beradi. Badiiy asarlarning syujet qurilishiga, matn strukturasiga kvantitativ 
metodlarning tatbiq etilishi natijasida F.Dostoyevskiy, L.Tolstoy, M.Sholoxov kabi 
yozuvchilarning matnlari atributsiyasi amalga oshirilgan. Keyingi paytlarda anonim
(muallifi noma’lum) va psevdonim (soxta muallifli) matnlarning aniqlanishi yuzasidan 
ham tadqiqotlar amalga oshirilmoqda.
50
Bu aspekt kriminalistika sohasida muhim 
ahamiyat kasb etmoqda.
Amerikalik olim Jozef Grinberg kvantitativ metodni tillshunoslikka – 
morfologik tiplar nazariyasiga tatbiq etgan. Tadqiqot natijalarini 
“Quantitative 
approach to the morphological typology of languages”
(1960) 
(“Tillar morfologik 
tipologiyasiga kvantitativ yondashuv”)
nomli maqolasida umumlashtirgan. Olim 
o’zigacha amalga oshirilgan ishlar haqida shunday yozadi: 
“Tillarning tipologik tasnifi 
mantiqiy-ratsional mezonlar asosida yuzaga kelgan. Tasnif namunalari nazariy 
jihatdan asoslangan, ammo lingvistik fakt bilan uzviyligi yaqqol ko’zga tashlanmaydi. 
Bu esa tasnifni amaliyotga tatbiq etib tekshirishni taqozo etadi”
.
51
Shu nuqtai nazardan 
olim matematik aniqlikka erishish maqsadida til hodisalarini, mavjud lisoniy tiplarning 
uchrash darajasini miqdoriy parametrlar asosida qayta baholadi. J.Grinberg kvantitativ 
metodni 8 tilga (sanskrit, anglo-saks, yoqut, vetnam, fors, ingliz, suaxili, eskimos 
tillariga) tatbiq qilgan. Bunda olim o’zi belgilagan formulalar asosida lisoniy tiplarning 
va tillarda kuzatiladigan tipologik belgilarning miqdoriy tavsifini, statistik 
ma’lumotlarni ilmiy jamoatchilikka havola etdi.
Masalan, sintetiklikning dunyo tillaridagi darajasini aniqlash uchun