46
Kompyuter lingvistikasida matematik statistika va kvantitativ metod
Reja
1.
Matnning statistik tahlili.
2.
Kvantitativ metod va uning tilga tatbiqi.
3.
Chastotali lug’atlar.
4.
Flektiv tillarda o’zakni
aniqlash, polisemantik so’zlarni va sinonimik
qatorda dominanta so’zni aniqlash.
Tayanch so’z va iboralar:
kvantitativ metod,
matematik parametr, statistika,
indeks, tanlama, tanlamaning hajmi, absolyut chastota, nisbiy chastota, lisoniy tip,
flektiv tillar, agglutinativ tillar, chastotali lug’atlar, matnning statistik tahlili, Zif
qonuni, matn atributsiyasi, anonim va psevdonim matnlar, idiostil, polisemantik
so’zlar,sinonimik qator, dominanta, to’plam, lingvostatistika.
Statistik tahlil metodi boshqa fanlar qatori tilshunoslik fani uchun ham muhim
ahamiyatga egadir. Bunda tilda mavjud hodisalar aniq matematik parametrlarda
baholanadi, tekshiriladi. Statistika lotincha “status” so’zidan olingan bo’lib,
hodisalarning holati, ahvolini bildiradi. “Status” so’zidan “stato” - davlat, “statusta” –
davlatni
biluvchi, “statustica” – davlat to’g’risida muayyan bilim, ma’lumotlar
yig’indisi ma’nosini bildiruvchi so’zlar kelib chiqqan.
47
Bundan 3500 yil oldin Qadimgi
Misrda o’tkazilgan aholi hisobi, Rossiyada Pyotr I davridagi “aholi taftishi”,
Angliyadagi “Dahshatli sud kitobi” kabilar dastlabki statistik ma’lumotlardir.
XVII asrda
Angliyada yuzaga kelgan
“siyosiy arifmetika”
(U.Petti va Jon
Grauntlar nomi bilan bog’liq) fani statistikaning shakllanishiga asos bo’lgan. Statistika
ijtimoiy hodisalarning miqdoriy tomonlarini ularning sifat tomonlari bilan uzviy
aloqadorlikda o’rganuvchi fandir. Hodisalarning sifat
tomonlarini maxsus fanlar
o’rganadi. Xususan, tovushlar, so’zlar, gaplarni lingvistika, qofiya, ritm, vazn, she’r
tuzilishini adabiyotshunoslik, organik
hayotni biologiya, yer qatlamlari va boyliklarini
geologiya kabi fanlar o’rganadi. Statistika esa ushbu hodisalarning miqdoriy parametrlar
asosida o’rganadi. Bunda statistika hodisalarni turli omillar ta’siridagi o’zgaruvchanlik
xususiyatini – variatsiyasini e’tiborga oladi. Shu jihatdan statistik ma’lumotlar hodisalar
rivojining dinamikasini aks ettira oladi. Lekin shu o’rinda aytib o’tish lozimki,
statistikaga yagona mutloq haqiqat deb yondashish, statistik ma’lumotlarga
haddan
tashqari ishonish ham to’g’ri emas. Ayrim yol’gon faktik materiallarga asoslanib
tayyorlangan statistik ma’lumotlar hodisalar haqida xato tushunchalar berishi mumkin.
47
Dostları ilə paylaş: 
