47
Shu ma’noda statistika yuzasidan shunday hazilomuz gap aytiladi:
“Yolg’onning uch
turi bor: a) yolg’on; b) g’irt yo’lg’on; c) statistika”.
Statistikaning til hodisalariga tatbiq etilishi natijasida
lingvostatistika sohasi
shakllandi, unda til birliklari, lisoniy hodisalar, matnlar statistik tahlil etiladi. Matnning
statistik tahlili – tilni ehtimollik belgilariga ko’ra tahlil qilish,
til hodisalarini statistik
xarakteristikalari asosida baholash demakdir. Til birligining gapda yoki matnda
qo’llanish chastotasi (sur’ati) ehtimollik deyiladi. Til hodisalari
haqidagi haqiqatlar
lingvostatistik tadqiqotlar yordamida aniqlanadi. Masalan, o’zbek tili uchun qaysi
bo’g’in strukturasi tipik ekanligini, gap modellaridan qaysi biri eng asosiy konstruksiya
ekanligini, bosh kelishikdagi otlarning asosan qaysi gap bo’lagi
vazifasida kelishini,
tanlangan matnda so’z turkumlarining qay darajada ishlatilishini aniqlash uchun
lingvostatistik tahlillarga ehtiyoj seziladi.
Til hodisalarini statistik metod asosida tahlil qilish uchun doim ma’lum bir matn
yoki matnlar to’plami olinadi.
Ular badiiy adabiyotdan, gazeta va jurnallardan,
publitsistik maqolalardan,
ilmiy asarlardan, dialektologlarning jonli nutqidan yozib
olgan materiallaridan tanlanadi. Statistik xususiyati o’rganilayotgan
muayyan matnlar
“tanlama” deyiladi.
Tanlamaning hajmi
tekshirilayotgan hodisalarning umumiy
sonidir, uni
“H”
bilan belgilash mumkin. Masalan, 100 ta so’z; 37
ta bosh kelishik
shaklidagi ot kabi. Aniqlanayotgan hodisani ko’rsatadigan miqdor (masalan, ot oldida
aniqlovchi vazifasida keladigan takrorlangan otlar miqdori)
absolyut chastota
hisoblanadi, uni
“M”
harfi bilan belgilash mumkin. 37 ta otdan 30 tasining aniqlovchi
vazifasida kelishi absolyut chastotadir. Absolyut chastota (M) ning tanlama hajmi (H)
ga nisbati (M/H) dan
Dostları ilə paylaş: 
