O`zb е kiston r е spublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi

bo’lgan kartotekalash usulidan ishonchliroq va aniqroqdir. 
 
 
Tillar morfologik tipologiyasining kvantitativ tadqiqi natijalari
(J.Grinberg tadqiqoti)
7-jadval 
 
Indekslar 
Sa
s-krit 
Anglo
-saks 
Fo
rs 
Yoq
ut 
Sua
hili 
Ve
nam 
Ing
liz 
Eski
mossk 
Sintez 
2.59 
2.12 
1.52 
2.17 
2.55 
1.06 
1.68 
3.72 
Agglutinatsiya 
0.09 
0.11 
0.34 
0.51 
0.67 
0.00 
0.30 
0.03 
Qo’shma so’z 
yasash 
1.13 
1.00 
1.03 
1.02 
1.00 
1.07 
1.00 
1.00 
Derivatsiya 
(so’z yasash) 
0.62 
0.20 
0.10 
0.35 
0.07 
0.00 
0.15 
1.25 
Relyatsiya (so’z 
o’zgartirish) 
0.84 
0.90 
0.39 
0.82 
0.80 
0.00 
0.53 
1.75 
Prefiksatsiya 
0.16 
0.06 
0.01 
0.00 
1.16 
0.00 
0.04 
0.00 
Suffiksatsiya 
1.18 
1.03 
0.49 
1.15 
0.41 
0.00 
0.64 
2.72 
Izolyatsiya 
0.16 
0.15 
0.53 
0.29 
0.40 
1.00 
0.75 
0.02 
Sof fleksiya 
0.46 
0.47 
0.29 
0.59 
0.19 
0.00 
0.14 
0.46 
Moslashuv 
0.38 
0.38 
0.19 
0.12 
0.41 
0.00 
0.11 
0.38 
 
Sintaktik tip (SOV va SVO)ning dunyodagi qit’alarda
tarqalish darajasi kvantitativ tadqiqi
8-jadval 
Tip 
Afrika 
Yevroosiyo
Avstraliya 
Shimoliy 
Amerika 
Janubiy 
Amerika 
SOV 
22 
26 
29 
26 
18 
SVO 
21 
19 
6 
6 
5 
Chastotali lug’atlar matnda so’zlarning ishlatilish chastotasi (qay darajada 
ishlatilishi, tez-tez ishlatilishi)dan kelib chiqqan holda tayyorlanadigan so’zliklar 
hisoblanadi. Chastotali lug’atlar statistik leksikografiyaning rivoji natijasida yuzaga 

---

51 
kelgan. Bunday lug’atlar, ayniqsa, til o’qitish jarayonida leksik minimumlarni 
aniqlashda muhim ahamiyatga ega. So’zlarning chastotasini aniqlash linvostatistik 
tahlillar yordamida amalga oshiriladi. Chastotali lug’atlar kompyuterning lingvistik 
informatsion bazasi hisoblanadi. Masalan, chastotali lug’atdagi birinchi 10 va 50 eng 
ko’p uchraydigan so’z formalarining miqdori umumiy so’z birliklariga nisbatan 
agglyutinativ tillarda flektiv tillarga qaraganda kamroq foizni tashkil etadi. 
Agglyutinativ tillarda dastlabki 1000 so’z formasi umumiy so’z birliklarining 50-60 
foizini tashkil etsa, bu ko’rsatkich flektiv tillarda 62-87 foiz atrofida bo’ladi. Flektiv 
tillarda chastotali lug’atning dastlabki 1000 so’zi umumiy har xil so’zlar sonining 69-89 
foizini tashkil etsa, bu ko’rsatkich agglyutinativ tillarda 64-89 foiz atrofidadir. Flektiv 
tillarda dastlabki ko’p uchraydigan 100-200 so’z formasi (ko’pchiligi yordamchi 
so’zlar) jami har xil so’z formalarining 50 foizini tashkil etsa, bu ko’rsatkich uchun 
agglyutinativ konstruksiyali turkiy tillarda 600-1000 ko’p uchraydigan so’z formalari 
zarur bo’lar ekan, buning asosiy sababi agglyutinativ va flektiv tillar morfologik 
strukturasi va so’z formalarining tuzilishidadir. 
Alfavit chastotali lug’at yordamida muayyan old qo’shimchalarning 
maxsuldorligini so’z turkumlari bo’yicha aniqlash mumkin. Masalan, rus tili chastotali 
lug’atini olib qaraylik.