21
Yodgorliklarning tili bir-biridan birmuncha farq qiladi. Shular asosida ayrim
yodgorliklarni hozirgi ma’lum bir tilning qadimgi yodgorligi deb aytish mumkin. V-
VIII asrlarda Movarounnahrda turkiy til juda keng yoyildi. O`rxo`n-Enisey
yodgorliklariga xos leksik boylik va grammatik shakllarni qirg`iz, uyg`ur, tuva,
turkman, o`zbek va boshqa turkiy tillarda ko`rish mumkin. Shunga ko`ra, S.E. Malov
ta’kidlaganidek, bu yodgorliklar ko`pchilik turkiy tillar tarixini o`rganishda
mushtarak bir manba sifatida ahamiyatlidir.
Shu jihatdan qaraganda, hozirgi o`zbek
tilining ildizlarini ham O`rxo`n-Enisey yodgorliklarida ko`rish mumkin.
O`rxo`n-Enisey yodgorliklarining ma’lum badiiy qimmati ham bor. Ularda
ko`pgina she’riy misralar bo`lishi bilan birga ba’zi nasriy parchalar ham she’r kabi
jaranglaydi, turli tarixiy voqealar bayonida ayrim lavhalar birmuncha badiiy uslubda
tasvirlanadi, badiiy til vositalari qo`llaniladi. Xususan, qabr toshlaridagi
«marsiyalar»ning badiiy ahamiyati ko`proq. Ular orqali
biz vafot etgan kishining
ma’lum portreti bilan, motam tutuvchilarning ichki ruhiy kechinmalari bilan
tanishamiz. Shunga ko`ra, S.E. Malov V asr Enisey yodgorliklarini «qabriston
poeziyasi» deb atadi. I.V. Stebleva o`z tadqiqotini «Poeziya tyurkov VI-VIII vekov»
(Moskva, 1965) deb nomladi.
Masalan, Qizil-chir (Enisey havzasi)dan topilgan bir yolgorlikda quyidagilarni
o`qiymiz:
Dostları ilə paylaş: