O’zbek I ton respubl I kas I ol I y va o’rta tal

Boshqaruvning tashkiliy-farmoyish usuli
Xo’jalik tashkilotlarining ishlab chiqarishni boshqarish bo’yicha faoliyati boshqaruvning
turli tashkiliy-farmoyish usullarini qo’llash bilan bog’liqdir. Boshqaruvning tashkiliy-farmoyish
usullari boshqaruvchi va boshqariluvchi tizimlar samarali faoliyat yuritishini taminlovchi tasir etish
tizimidan iboratdir. Boshqaruvning tashkiliy-farmoyish usullari iqtisodiy usullarni to’ldirib, bozor
iqtisodiyoti qonunlari, huquqiy hujjatlarni hisobga olish va bajarishga asoslanadi.

---

---

Davlat maxsus tuzilgan boshqaruv tashkilotlari vositasida boshqariladigan tizimga mamuriy

va tashkiliy jihatdan tasir o’tkazadi. Menejment tizimida tashkiliy usullar umumiy maqsadga
erishish uchun ishlab chiqaruvchilarning hamkorlikdagi harakati tartibga solinadigan mamuriy
hujjatlar asosida amalga oshadi. Tashkiliy-farmoyish usulini qo’llash asosini boshqaruvning barcha
tamoyilariga rioya qilish tashkil etadi.
Nima sababdan boshqaruvning mamuriy-farmoyish usullari mamuriy shakllar bilan qo’shib
olib boriladi. Bu ko’p hollarda tashkiliy tasir mamuriy huquqni qo’llash, yani qaror va
farmoyishlarni amalga oshirishga asoslanadi. Lekin, «boshqaruvning tashkiliy-farmoyish usuli»
tushunchasi «mamuriy boshkaruv usuli» tushunchasidan birmuncha kengdir, chunki tashkiliy-
farmoyish usullari boshqaruvning turli darajalariga turli qo’lamda va shaklda tashkiliy tasir etishni
o’rganish masalalarini ham qamrab oladi. Tashkiliy-farmoyish usullari tashkiliy aniqlikni
taminlaydilar, tashkiliy tizim, boshqaruvning har bir bo’g’ini vazifalarini belgilab beradi, boshqaruv
apparati intizomi va faoliyati samaradorligini taminlaydi, ishda tartib o’rnatadi, qaror,
farmoyishlarni bajaradi, kadrlarni tanlaydi va joy-joyiga qo’yadi va h.k. Boshqaruvning tashkiliy-
farmoyish usullari ularning ishlab chiqaruvchilarga tasir etish manbaalari va yo’nalishlari bo’yicha
turlarga ajratiladi. Bunga bog’liq holda tasir etishning tashkiliy-farmoyish usullari uch guruhga
bo’linadi: tashkiliy-barqarorlashtiruvchi farmoyish va intizom.
Tasir etishning tashkiliy-barqarorlashtirish usullarining asosiy maqsadi hamkorlikda ishlash
uchun tashkiliy asos yaratishdir, yani, vazifa, majburiyat. Javobgarlik va vakolatlarni taqsimlash,
tartib o’rnatish va h.k. Mamuriy tasirning tashkiliy shakllarining ikki tashkiliy cheklash va tashkiliy
meyorlash turi mavjud. Tashkiliy cheklash vositasida davlat boshqaruvchi va boshqariladigan
tizimga ularning maqbul nisbatini, tashkiliy tizimini va har bir darajada boshqaruv chegaralarini
aniqlash maqsadida tasir etadi. Tashkiliy cheklashga misol qilib lavozimlar haqida Nizomni
ko’rsatish mumkin. Tashkiliy meyorlash hujjatlari vositasida xom-ashyo, materiallar sarfini
meyorlash, mahsulotlar ishlab chiqarishga mehnat sarfi ishlab chiqarish fondlaridan foydalanish
texnikaviy va
t
exnologik meyorlar (mezonlar, meyorlar, qayta ishlov berish usuli, tartibi va h.k.)
ishlab chiqarishni tashkil etish meyorlari (maqbul ishlanma ko’lami).
Tasir etishning