O�zbekiston mehnat bozorining davlat tomonidan tartibga solinishi

2014	2015	2016	2017	2018	2019
2020
							foizda
O‘zbekiston Respublikasi	67,7	68,2	68,7	69,2	67,4	68,1	66,0
Qoraqalpog‘iston Respublikasi	57,9	58,1	58,1	58,3	62,9	62,9	62,0
viloyatlar:
Andijon	70,8	71,5	72,3	73,0	69,6	70,1	66,5
Buxoro	74,0	73,4	72,9	72,5	70,7	69,3	68,3
Jizzax	57,3	58,1	59,1	60,0	61,6	67,1	66,2
Qashqadaryo	62,5	63,3	64,3	65,4	64,8	63,9	60,9

Navoiy	73,6	73,2	72,8	72,4	69,2	69,5	66,8
Namangan	59,3	60,5	61,9	63,4	63,8	66,4	65,0
Samarqand	66,5	67,6	68,7	69,7	66,3	65,3	63,2
Surxоndaryo	63,4	64,3	65,4	66,6	65,2	67,0	63,9
Sirdaryo	72,9	72,2	71,7	71,1	70,5	68,9	64,8
Toshkent	75,1	75,3	75,4	75,2	71,4	71,4	68,2
Farg‘ona	68,8	69,1	69,6	69,9	66,0	67,5	65,1
Xorazm	65,0	65,6	66,3	66,9	64,6	66,1	63,7
Toshkent sh.	80,9	81,1	81,0	80,8	77,5	80,1	81,7

1-Jadval. Bandlik darajasi to‘g‘risida ma'lumot. [4]

Ko‘rsat kichlar	201 8 yil 1- cho rak	201 8 yil 2- cho rak	201 8 yil 3- cho rak	201 8 yil	201 9 yil 1- cho rak	201 9 yil 2- cho rak	201 9 yil 3- cho rak	201 9 yil	202 0 yil 1- cho rak	202 0 yil 2- cho rak	202 0 yil 3- cho rak	202 0 yil	202 1 yil 1- cho rak	202 1 yil 2- cho rak
Ish bilan band aholi (bir davrda o‘rtacha; ming kishi)
Iqtisodi y faol aholi	146 25,0	145 69,5	145 99,8	146 41,7	147 67,1	147 51,0	149 46,2	148 76,4	148 38,3	146 80,7	148 47,8	147 97,4	149 26,7	149 85,3
shundan : ish bilan ta'minla ngan	131 99,2	132 19,9	132 92,2	132 73,1	133 76,0	134 08,4	136 08,8	135 41,1	134 38,6	127 36,6	132 05,3	132 36,4	133 97,5	135 12,3
shu jumladan: iqtisodiy faoliyat turlari bo‘yicha
Qishloq, o‘rmon va baliq xo‘jaligi	354 1,9	357 3,4	364 6,7	353 7,2	345 4,4	355 2,3	365 3,4	354 4,6	349 8,0	381 1,2	374 9,1	349 9,2	354 6,1	364 0,9
Sanoat	178 5,4	178 7,8	180 8,1	180 2,9	178 1,2	180 5,0	182 0,5	182 1,5	178 7,3	160 5,2	170 5,4	180 9,5	186 1,8	189 0,0
Qurilish	118 5,1	119 5,2	120 2,3	120 5,5	118 1,0	121 2,4	123 8,7	132 4,6	128 3,8	111 0,4	120 8,7	130 5,6	128 9,3	129 8,8
Savdo	137 3,8	138 8,2	139 5,9	140 1,8	138 0,8	140 7,2	146 1,6	143 6,4	141 6,7	113 7,3	135 8,4	140 5,4	149 3,2	148 1,0
Tashish va saqlash	630, 8	636, 3	640, 9	645, 2	637, 7	649, 6	663, 5	646, 1	644, 2	523, 7	634, 5	610, 5	672, 1	665, 8

Ta'lim	111 1,5	111 1,9	111 2,4	111 1,7	111 7,2	111 7,4	115 4,1	113 4,4	115 4,0	112 4,9	115 1,6	115 8,2	115 5,0	115 9,1
Sog‘liqn i saqlash va ijtimoiy xizmatla r	604, 1	604, 0	604, 1	604, 0	608, 8	608, 8	620, 7	616, 7	639, 5	616, 1	641, 7	669, 5	652, 0	654, 6
Boshqa turlari	296 6,6	292 3,1	288 1,8	296 4,8	321 4,9	305 5,7	299 6,3	301 6,8	301 5,1	280 7,8	275 5,9	277 8,5	272 8,0	272 2,1
Ish bilan band aholini mulkchilik turlari bo‘yicha taqsimlash
Davlat sektori	241 3,9	245 9,6	248 1,8	242 7,0	252 9,1	253 3,9	254 2,2	246 3,3	254 9,0	257 2,6	259 4,6	248 3,1	249 7,7	259 2,9
Nodavla t sektori	107 85,3	107 60,3	108 10,4	108 46,1	108 46,9	108 74,5	110 66,6	110 77,8	108 89,6	101 64,0	106 10,7	107 53,3	108 99,8	109 19,4
Mehnat idoralari da ro‘yxatd an o‘tgan ishsizlar	43,4	82,3	62,9	32,3	38,9	54,2	34,7	57,9	32,1	73,2	33,7	37,1	49,3	78,3

2-Jadval. Mehnat bozori ko’rsatkichlari. [4]
O‘zbekistonda 2021-yil 1-yanvar holatiga mehnat resurslari 19,1 mln. kishi, iqtisodiy faol aholi 14,8 mln. kishi, jami ish bilan bandlar 13,2 mln. kishi, shundan iqtisodiyotning rasmiy sektorida 5,7 mln. kishi (43,3%), iqtisodiyotning norasmiy sektorida 5,6 mln. kishi (42,8%), ishga joylashtirishga muhtoj shaxslar 1,6 mln. kishi (10,5%) va chet elda ishlash uchun ketganlar 1,8 mln. kishini tashkil qildi.

Mehnat munosabatlarida norasmiy ish bilan bandlik tushunchasi ham bugungi kunda ochiq muhokama qilinmoqda. Aholining norasmiy mehnat bilan bandligi hatto eng rivojlangan mamlakatlarda ham mavjud bo‘lib, u nafaqat salbiy balki ba’zi muhim ijtimoiy va iqtisodiy vazifalarni bajaradi.

Birinchidan, iqtisodiyotning rasmiy sektorida ish topa olmagan inson resurslarini ish bilan va natijada daromad olishlarini ta’minlab, ishsizlikni kamaytiradi (nochor qolganlar uchun haqiqiy ijtimoiy himoya vositasi), qashshoqlikni oldini oladi hamda o‘z daromadlarini rasmiy sektorda sarflab, ichki talabni oshishi va YaIMning o‘sishiga turtki bo‘ladi.

Ikkinchidan, norasmiylik ko‘p hollarda biznes boshlashning bir usuli sifatida rasmiy sektorga o‘tishga qadam hisoblanadi.

Norasmiy mehnat bilan bandlikning yuqori darajasi mamlakatning barqaror ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish uchun turli xavflarga sabab bo‘lishi tufayli uni iqtisodiy xavfsizlik tizimi mezonlariga kiritish muhimligi ilmiy asoslandi. Uning yuqori darajasi mamlakat taraqqiyoti, ijtimoiy ziddiyat, teng raqobat muhiti, tengsizlik, tabaqalanishning kuchayishi, aholining rasmiy ijtimoiy tizimida to‘liq qamrab olinmasligi, jamiyatda huquq tartibotiga amal qilmaslik, moliyaviy yo‘qotishlar va boshqa ijtimoiy–iqtisodiy oqibatlarga olib keladi.

O‘zbekistonda 2020 yilda norasmiy mehnat bilan bandlik darajasi 2001 yilga nisbatan 52,6 foizga oshgan, iqtisodiyotning rasmiy sektorida bandlik 3,3 foizga kamaygan. Hisobot davrida respublikadan chet elda ishlash uchun ketganlar soni 8 martaga, ishsizlik darajasi 42 martaga, iqtisodiy faol aholi esa 62 foizga oshgan. Iqtisodiy faol aholining jami mehnat resurslariga nisbati 2001 yilda 71,6 foiz va 2020 yilda 77,3 foizni tashkil qilgan. [4]

O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan barcha islohotlarning tub maqsadi – bu inson farovonligi, uning munosib turmush darajasini ta’minlash hisoblanadi. Bu esa, o‘z navbatida davlat tomonidan aholining samarali ish bilan band bo‘lishiga barcha shart-sharoitlarni yaratib berishi, shu jumladan, tadbirkorlar uchun qulay biznes yuritish muhiti, investitsiya, soliq siyosati, shaffoflik, sud-huquq tizimining adolatli bo‘lishi kabi omillarga bog‘liq. Chunki mamlakatmizda yaratilayotgan ish o‘rinlarining 90 foizi xususiy sektor hissasiga to‘g‘ri keladi va aynan iqtisodiyotning taraqqiyoti kichik va o‘rta biznesning rivojlanishi bilan bog‘liq.

Adabiyotlar ro’yxati:

1. 
   Xalqaro Mehnat Tashkilotining Konvensiyasi.
   
2. 
   O’zbekiston Respublikasi mehnat kodeksi.
   
3. 
   O'zbekiston Respublikasi Bandlik va mehnat munosabatlari vazirligi to‘g‘risida nizom.
   
4. 
   O`zbekiston RespublikasiDavlat Statistika Qo`mitasi.
   
5. 
   Xalqaro Mehnat Tashkiloti: Trade and decent work: Handbook of assessment methodologies, 2021.
   
6. 
   International Labour Conference, 96th Session, 2007.
   
7. 
   Cristina Mihes: Non-standard forms of employment in selected countries in Central and Eastern Europe. A critical glance into regulation and implementation, 2021.