O’zbeкiston res

O’ZBEКISTON RESPUBLIКASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI

O’RTA MAXSUS КASB-HUNAR TA’LIM MARКAZI

Gulyamov, S.S., Umidov Sh. E., Turg’unboev A.

ISHLAB CHIQARISHNING METROLOGIК ASOSLARI

Кasb-hunar kollejlari talabalari uchun o'quv qo’llanma

Toshkent «IQTISOD-MOLIYA»
2012

УДК: 681.5(075) КBК: 30.10
I-95

Taqrizchilar: Z.Muqimov – Marketing, mahsulotlarni standartlashtirish va sertifikatsiyalashtirish kafedrasi katta o’qituvchisi;
A.Choriyev – TKTI dotsenti

S.S.Gulyamov va b.
I-95 Ishlab chiqarishning metrologiк asoslari. (Кasb-hunar kollejlari talabalari uchun o'quv qo’llanma) / S.S.Gulyamov, Sh. E.Umidov, A. Turg’unboev. O’zR. Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi, O’rta maxsus кasb-hunar ta’lim marкazi. – Toshkent «Iqtisod-moliya», 2012. – 144 bet.

Mazkur o’quv qo’llanma kasb-hunar kollejlari o’quvchilari, talabalar, magistrantlar va o’quvchilarning keng ommasiga mo’ljalangan. O’quv qo’llanmada ishlab chiqarishning metrologik asoslari, fanning mazmuni, ahamiyati va metrologiya sohasidagi asosiy tushunchalar yoritib berilgan.

УДК: 681.5(075) КBК: 30.10

ISBN 978-9943-13- 392-1 «IQTISOD-MOLIYA», 2012 Mualliflar, 2012

2

КIRISH

Metrologiya fani uzoq tarixga ega bo’lishi bilan bir qatorda, ilmiy-falsafiy nuqtai nazardan iqtisodiyotning barcha tarmoqlariga xos bo’lgan, doimiy ravishda va uzluksiz tarzda rivojlanishda bo’luvchi fanlar turkumiga kiradi.
O’zbekistonimiz juda boy va ko’hna madaniy va ma’rifiy meroslarga ega. Ushbu meros G’arb falsafasini shakllanishida, buyuk olimlarni va allomalarni muvaffaqiyat qozonishlarida munosib o’rin egallagan. Bundan tashqari respublikamiz “Buyuk ipak yo’li” asosiy tomirida joylashganligi va yirik savdo markazlariga ega bo’lganligi sababli xalqaro iqtisodiy munosabatlarni rivojlanishida alohida ahamiyat kasb etgan. Vatanimizda ilk ilmlarini shakllantirgan buyuk allomalarning hozirda ham ahamiyatli kashfiyotlari va ilmiy yutuqlari jahon fanlari taraqqiyotida munosib o’rin egallagan. G’arbda Alfraganus nomi bilan tanilgan Ahmad Farg’oniyning Nil daryosining sathini o’lchash uchun mo’ljallangan “Miqyosi Nil” qurilmasi, mashhur Mirzo Ulug’bekning oddiy va sodda o’lchash asboblari bilan o’ta yuqori aniqlikda tuzilgan “Yulduzlar jadvali”, ensiklopedist olim Beruniyning moddalar tarkibini aniqlash borasidagi ulkan yutuqlari va hokazolar (sanab tugatishimiz mushkul) shular jumlasidandir.
Ma’lumki, respublikamizda tub iqtisodiy islohotlar orqali bozor munosabatlarini shakllantirishga kirishishda eng avvalo, uning strategik maqsadlari belgilanib olindi. Bu maqsadlar ichida “raqobatbardosh mahsulotlarni ishlab chiqarishni ta’minlash” alohida ta’kidlab o’tilgan. Iqtisodiy islohotlarning ustivor sanalgan yo’nalishlarida ham quyidagilarni ko’rishimiz mumkin:
ilg’or texnologiyalarni joriy qilish orqali tayyor ekspertbob mahsulotlar ishlab chiqarishni kengaytirish;
aholini yuqori sifatli oziq-ovqat mahsulotlari bilan ta’minlash;
mamlakatning eksport quvvatidan to’la-to’kis foydalanish, uni jadallik bilan rivojlantirish.

3
Bu borada respublikamizda qisqa muddat ichida ulkan ishlar amalga oshirildi va natijada O’zbekistonga faqat xom ashyo zonasi sifatida qarashlarga barham berildi.

Hozirgi kunda har bir mutaxassis o’z faoliyat sohasidagi parametrlarni va ularni o’lchash usullarini, o’lchash vositalarini, ularning texnikaviy tavsiflarini bilishlari zarur. Bundan tashqari texnika yo’nalishidagi mutaxassislar o’lchanadigan va baholanadigan kattaliklarni nazorat qilish vositalari hamda ularni ishlatish bilan bog’liq bo’lgan masalalarni bilmog’i zarur.
Ilmiy-texnika taraqqiyotining asosiy yo’nalishlaridan biri kattaliklarni yanada aniqroq o’lchaydigan makammal nazorat-o’lchash asboblarini, qurilmalarini va tizimlarini yaratishdir.
Metrologiya, standartlashtirish va sertifikatlashtirish fanini o’rganish talabalarda metrologiya, standartlashtirish va sertifikatlashtirish bo’yicha qoidalarni, talablarni, me’yorlarni standartlashtirish va sifatni boshqarishdagi davlat bayonnomalarini, me’yoriy hujjatlarni bilishini taqozo etadi.
Bu esa bugungi kunda, ayniqsa, jahon andozalariga mos keluvchi mahsulotlarni ishlab chiqarish va ularning raqobatbardoshligini ta’minlashda, eng muhimi respublikamizning iqtisodiy salohiyatini oshirishda o’ta muhim masalalaridan biri sanaladi.

4