O'zbekiston respublikasi oliy talim, fan va innovatsiyalar vazirligi mirzo ulug'bek nomidagi o'zbekiston milliy universitetining jizzax filiali 70310901-Psixologiya

O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TALIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI MIRZO ULUG'BEK NOMIDAGI O'ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETINING JIZZAX FILIALI 70310901-PSIXOLOGIYA(OILAVIY MUNOSABATLAR ) BURXONOVA UMIDA INOMOVNANING OILADA PSIXOLOGIK MASLAHAT VA TERAPIYA FANIDAN 2-MUSTAQIL TA`LIMI

JIZZAX-2023
Mavzu:Oilaviy tizim va terapiyada simptomatik xulq funkiyalari.
REJA:
1) Oilaviy tizimning asosiy parametrlari metodlari.
2) Oilaviy tizimda simptomatik xulq funksiyalari.
3)Simptomatik xulq kommunikativ metafora va oilaviy tizimni stabillashtirish usuli sifatida. Oilaviy psixoterapiyaga amaliyotiga oid voqeliklar tahlili.
Tayanch tushunchalar:Oila,terapiya tizim,
funksiya,simptomatik xulq.

1) Oilaviy tizimning asosiy parametrlari metodlari. Myurrey Bovennin oilaviy tizimlar nazariyasi. Mashhur amerikalik psixoterapevtning asl nazariyasi nafaqat oila tizimidagi ko'plab avlodlarning munosabatlarini yangicha ko'rishga, balki jamiyatda sodir bo'layotgan jarayonlarni - ijtimoiy tizimni tushunishga ham imkon beradi. Bouen nazariyasi nikohdagi nizolar, yaqin qarindoshlar, ruhiy kasalliklar, hissiy aloqalarning uzilishi va ijtimoiy disfunktsiyalarning paydo bo'lish mexanizmlarini tavsiflaydi.

Oila tuzilishini tasvirlash uchun ishlatiladigan belgilar: chegaralar koalitsiyalar va munosabatlar. Oilaning ziddiyatli munosabatlarga qanday munosabatda bo‘lishini tahlil qilishga alohida e’tibor beriladi. Oilaviy nizolarning eng keng tarqalgan strategiyasi tuzilmani o‘zgarmagan holatda himoya qilish uchun qochishdir, ammo har xil turdagi oilalar buni boshqacha qilishadi. Ajralib qolgan oilalar aloqa qilishdan qochadi va bir-biridan ko`proq uzoqlashadi. Chalkashib ketgan oilalar hissiy reaktsiya orqali nizolarni anglashdan uzoqlashadilar. Bu munosabatlarning mohiyatida hech narsani o‘zgartirmasdan keskinlikni engillashtirishga imkon beradi, ba’zi hollarda ota-onalar o‘rtasidagi nizolar bolalarga nisbatan asossiz da’volar orqali javob beradi.
Terapiyaning maqsadi oila tarkibidagi tarkibiy o‘zgarishlarga erishishdir va muammoni hal qilish tarkibiy o‘zgarishlarning majburiy, ammo qo‘shimcha mahsulotiga aylanadi.
Ish uchta eng muhim terapevtik bosqichdan o`tadi: biriktirish, turar joy, qayta tashkil etish.
Strukturaviy terapiya - bu oilalardagi munosabatlarni tartibga soluvchi qoidalarni tushunish va oila tuzilishining rivojlanishiga to‘sqinlik qiladigan qoidalarni o‘zgartirish usuli terapevt u bilan keyingi terapevtik ish uchun oila tuzilishi xaritasini yaratadigan konventsiyalar keltirilgan
1) Ishning dastlabki bosqichida terapevt uning konfiguratsiyasini tushunish, oila a’zolari bilan aloqada bo‘lish va oilaning terapevt va uning shaxsiyatiga nisbatan ko‘rsatadigan tashvish va kuchli kelishilgan qarshilikni engillashtirish uchun oila tarkibiga qo‘shiladi. ishdagi urinishlar. Oilaning kelishilgan qarshiligining kuchi mijozning individual ishdagi qarshiligidan bir necha baravar yuqori, chunki oila muammo aniqlangan bemorda ekanligiga ishonch hosil qiladi va ular “yaxshi”. Qo`shilishdan maqsad aylanma tartibi va har biri bilan aloqa qilish davomiyligi orqali hamkorlik aloqalarini o`rnatish bo`lib, bu katta mahorat va mohirlikni talab qiladi. 2) Turar joy - ish, uning maqsadi oila tuzilmasi o‘zining asl, “tegilmagan” shaklida qanday ishlashini tushunishdir. Dastlabki ikki bosqichga asoslanib, terapevt tuzilma haqida tasavvur hosil qiladi va chegaralar, koalitsiyalar, ierarxiyalar nuqtai nazaridan “tashxis qo‘yadi”.
3) Qayta tashkil etish - terapevt tuzilmani o‘zgartirish uchun sharoit yaratadi bosqich. Terapevtning aralashuvi faol aralashuvlar va provokatsiyalar shaklida bo‘ladi. Ta’sirning kuchayishi), kechikish va lahzali “hujum” oilaga yordam berish uchun oila tuzilishining odatiy gomeostazini o‘zgartirishga qaratilgan. Terapiya o‘tkaziladigan materialning asosiy turlari oilaviy vaziyatlardan tashqarida harakat qilish va oila sessiyada ko‘rsatadigan spontan xatti-harakatlardir.
Har bir bola g‘amxo‘r ota-onaga ega bo‘lishga haqlidir. Ona – bola uchun eng yaqin inson bo‘lib hisoblanadi, bolani turli xil yomon faktorlarda asrovchi, g‘amxo`r insonidir. Ona professioanal tarbiyachi bo‘lib bolani tarbiyasi hamda psixik va jismonan rivojlanishiga katta ahamiyat beruvchi insondir.
. Tizimli oilaviy terapiya, nomidan ko`rinib turibdiki, Lyudvig fon Bertalanffining tizimlar nazariyasi asosida tug‘ilgan.
Tez orada tizimli yondashuv ob’ektlar va hodisalarni o‘rganishning umumiy ilmiy uslubiy yondashuviga aylandi, garchi bu tizim tushunchasi qo‘llaniladigan har qanday yo‘nalish ilmiy ekanligini anglatmaydi. Bu juda muhim chunki hozirda hatto ko‘plab charlatanlar tizim atamasini uning ma’nosini tushunmasdan ishlatadilar va masalan, norasmiy gipnozning barcha turlari shunday shakllanadi.
Umuman olganda, gap bunda emas, balki tizimli yondashuv bu dunyo hodisalarini ko`rib chiqishning mutlaqo boshqacha usuli ekanligidadir. Har qanday ob’ekt nafaqat izolyatsiya qilingan birlik sifatida, balki kichikroq quyi tizimlar to`plamidan iborat va ayni paytda undan ham kattaroq tizimga kiritilgan tizim sifatida qabul qilinganda. 2. Oilaning ziddiyatli munosabatlarga qanday munosabatda bo`lishini tahlil qilishga alohida e`tibor beriladi. Oilaviy nizolarning eng keng tarqalgan strategiyasi tuzilmani o`zgarmagan holatda himoya qilish uchun qochishdir, ammo har xil turdagi oilalar buni boshqacha qilishadi. Ajralib qolgan oilalar aloqa qilishdan qochadi va bir-biridan ko‘proq uzoqlashadi.
Chalkashib ketgan oilalar hissiy reaktsiya orqali nizolarni anglashdan uzoqlashadilar. Bu munosabatlarning mohiyatida hech narsani o`zgartirmasdan keskinlikni yengillashtirishga imkon beradi, ba`zi hollarda ota-onalar o`rtasidagi nizolar bolalarga nisbatan asossiz da`volar orqali javob beradi.
Terapiyaning maqsadi oila tarkibidagi tarkibiy o`zgarishlarga erishishdir va muammoni hal qilish tarkibiy o`zgarishlarning majburiy, ammo qo`shimcha mahsulotiga aylanadi.
Ish uchta eng muhim terapevtik bosqichdan o`tadi: biriktirish, turar joy, qayta tashkil etish.

2) Oilaviy tizimda simptomatik xulq funksiyalari.Oiladagi yagona bola ham xuddi shunday muloqotga muhtoj, shuning uchun u qo`shnilar va qarindoshlar orasidan do‘stlashishga moyil. Bunday munosabatlar birodar quyi tizimni almashtirish uchun mo`ljallangan. Simptomatik xulq-atvor deganda biz kasalliklarning keng toifasini shu jumladan ruhiy alomatlarni, shuningdek, quyidagi shartlarni qondiradigan har qanday xatti-harakatni tushunamiz: 1) bemorning xatti-harakati boshqa odamlarga nisbatan kuchli ta'sir qiladi;

1)bemorning xatti-harakati boshqa odamlarga nisbatan kuchli ta'sir qiladi;
2) u beixtiyor va bemor tomonidan boshqarilmaydi.
Bundan tashqari simptomatik xatti-harakatlar ko'pincha "atrof-muhit tomonidan mustahkamlanadi va bemor ikkinchi darajali kasallikning qandaydir shaklini oladi" (Oudtshoorn, 1993).
Kommunikativ nuqtai nazardan, simptomatik xatti-harakatlar aloqa va metakommunikatsiyaning mantiqiy darajalari o'rtasidagi nomuvofiqlikdir. Bemor ba'zi bir ekstremal holatlarga murojaat qiladi yoki biror narsa qilishdan qochadi va shu bilan birga u buni qilmasligini ko'rsatadi, chunki u nima bo'layotganini nazorat qilmaydi. Ehtimol, shizofreniya kabi jiddiy muammolar ko'p darajali tavsifni talab qiladi, ammo nevrotik va psixosomatik belgilarning aksariyati, shuningdek, bolalardagi xatti-harakatlar muammolari shu tarzda ifodalanishi mumkin.Ko'rinib turibdiki, alomatlar Oudtshoorn modelidagi global tizimning turli ierarxik darajalari buzilishining oqibatlari bo'lishi mumkin va ularning ma'nosi va funktsiyalarini ochish uchun bir nechta tushuntirishlar mavjud. Belgilarning ma'nosi ko'rib chiqish birligi individual, ikkilik yoki triada ekanligiga qarab farqlanishini ta'kidlaymiz.

Keyinchalik, birinchidan, simptomatik xulq-atvorni bemorning yaqin muhitidan ba'zi bir guruh mavzularini tavsiflovchi kommunikativ metafora sifatida qabul qilish mumkinligi ko'rsatiladi; ikkinchidan, aylanma kommunikativ ketma-ketlikning bir qismidir; uchinchidan, oila tizimida muayyan vazifalarni bajaradi tushunishda o'zgarishlar yuz berdi. Psixoanalizda ruhiy alomatlar ichki qarama-qarshilik, ongsiz drayvlar va repressiv mexanizmlar o'rtasidagi kelishuv natijasi sifatida tan olinadi. Semptomlar faqat shaxsning mulki, intrapsixik mojaroning ifodasi sifatida ko'rib chiqiladi, ehtimol uning ijtimoiy muhitining travmatik ta'siri tufayli kuchayadi. Anksiyete yoki depressiya insonning holatining xususiyatlari sifatida tan olinadi. Masalan, ayol qo'llarini majburiy yuvganda, psixodinamik metafora bu xatti-harakatni "uning aybini kechirishi" deb tushuntirishi mumkin.

Keyinchalik, birinchidan, simptomatik xulq-atvorni bemorning yaqin muhitidan ba'zi bir guruh mavzularini tavsiflovchi kommunikativ metafora sifatida qabul qilish mumkinligi ko'rsatiladi; ikkinchidan, aylanma kommunikativ ketma-ketlikning bir qismidir; uchinchidan, oila tizimida muayyan vazifalarni bajaradi tushunishda o'zgarishlar yuz berdi. Psixoanalizda ruhiy alomatlar ichki qarama-qarshilik, ongsiz drayvlar va repressiv mexanizmlar o'rtasidagi kelishuv natijasi sifatida tan olinadi. Semptomlar faqat shaxsning mulki, intrapsixik mojaroning ifodasi sifatida ko'rib chiqiladi, ehtimol uning ijtimoiy muhitining travmatik ta'siri tufayli kuchayadi. Anksiyete yoki depressiya insonning holatining xususiyatlari sifatida tan olinadi. Masalan, ayol qo'llarini majburiy yuvganda, psixodinamik metafora bu xatti-harakatni "uning aybini kechirishi" deb tushuntirishi mumkin.

Aloqa nazariyasi va tizimlar nazariyasi rivojlanishi bilan simptomlarni tushunishda o'zgarishlar yuz berdi. Semptomlar nafaqat holatning xarakteristikasi, balki odamlar o'rtasidagi munosabatlarning ifodasi bo'lib, yaqinlar bilan munosabatlarda ba'zi taktik maqsadlarga erishish uchun vosita bo'lib xizmat qiladi. Endi savol tug'iladi: oilaviy munosabatlar, ishdagi munosabatlar yoki psixoterapevt bilan munosabatlar nuqtai nazaridan qaralsa, tashvish hujumi nimaga olib keladi?

Mana ikkita oddiy misol:bolada bosh og'rig'i, oshqozon va boshqalar bor. u maktabga borishi kerak bo'lganda. Oilada onasiga qattiq bog'langan o'smir bola bor. Onam ikkinchi marta turmushga chiqdi. Aka yoki opa-singil tug'ilishi bilan bir vaqtda, o'smirning xatti-harakati yoki akademik faoliyati bilan bog'liq muammolar mavjud. U raqibning paydo bo'lishiga munosabat bildiradi va haddan tashqari xatti-harakati orqali o'zini tashlandiq his qilishini "xabar qiladi". Uning muammolari ona va o'gay otani yangi tug'ilgan chaqaloqdan chalg'itadi va salbiy e'tiborning bir qismini olgan o'smir ota-onalar unga nisbatan o'z vazifalarini bajarishda davom etayotganini his qiladi. Shunday qilib, simptomatik xatti-harakatlar odamlar o'rtasida yashirin, paradoksal aloqa sifatida xizmat qilishi mumkin. 

Oilaviy tizim va terapiyada simptomatik xulq funksiyalari.
Simptomatik xulq kommunikativ metafora va oilaviy tizimni stabillashtirish usuli sifatida. Oilaviy psixoterapiyaga amaliyotiga oid voqeliklar tahlili.
Simptomatik xulq-atvor deganda biz kasalliklarning keng toifasini shu jumladan ruhiy alomatlarni, shuningdek, quyidagi shartlarni qondiradigan har qanday xatti-harakatni tushunamiz.
Kommunikativ nuqtai nazardan, simptomatik xatti-harakatlar aloqa va metakommunikatsiyaning mantiqiy darajalari o'rtasidagi nomuvofiqlikdir. Bemor ba'zi bir ekstremal holatlarga murojaat qiladi yoki biror narsa qilishdan qochadi va shu bilan birga u buni qilmasligini ko'rsatadi, chunki u nima bo'layotganini nazorat qilmaydi. Ehtimol, shizofreniya kabi jiddiy muammolar ko'p darajali tavsifni talab qiladi, ammo nevrotik va psixosomatik belgilarning aksariyati, shuningdek, bolalardagi xatti-harakatlar muammolari shu tarzda ifodalanishi mumkin.Ko'rinib turibdiki, alomatlar Oudtshoorn modelidagi global tizimning turli ierarxik darajalari buzilishining oqibatlari bo'lishi mumkin va ularning ma'nosi va funktsiyalarini ochish uchun bir nechta tushuntirishlar mavjud. Belgilarning ma'nosi ko'rib chiqish birligi individual, ikkilik yoki triada ekanligiga qarab farqlanishini ta'kidlaymiz. Ushbu bo'limda biz uchburchak tuzilishini tahlil birligi sifatida ishlatib, oila tizimidagi alomatlarning rolini asoslashga harakat qilamiz. Keyinchalik, birinchidan, simptomatik xulq-atvorni bemorning yaqin muhitidan ba'zi bir guruh mavzularini tavsiflovchi kommunikativ metafora sifatida qabul qilish mumkinligi ko'rsatiladi; ikkinchidan, aylanma kommunikativ ketma-ketlikning bir qismidir; uchinchidan, oila tizimida muayyan vazifalarni bajaradi tushunishda o'zgarishlar yuz berdi. Psixoanalizda ruhiy alomatlar ichki qarama-qarshilik, ongsiz drayvlar va repressiv mexanizmlar o'rtasidagi kelishuv natijasi sifatida tan olinadi. 

Semptomlar faqat shaxsning mulki intrapsixik mojaroning ifodasi sifatida ko'rib chiqiladi, ehtimol uning ijtimoiy muhitining travmatik ta'siri tufayli kuchayadi. Anksiyete yoki depressiya insonning holatining xususiyatlari sifatida tan olinadi. Masalan, ayol qo'llarini majburiy yuvganda, psixodinamik metafora bu xatti-harakatni "uning aybini kechirishi" deb tushuntirishi mumkin.

Aloqa nazariyasi va tizimlar nazariyasi rivojlanishi bilan simptomlarni tushunishda o'zgarishlar yuz berdi. Semptomlar nafaqat holatning xarakteristikasi, balki odamlar o'rtasidagi munosabatlarning ifodasi bo'lib, yaqinlar bilan munosabatlarda ba'zi taktik maqsadlarga erishish uchun vosita bo'lib xizmat qiladi. Endi savol tug'iladi: oilaviy munosabatlar, ishdagi munosabatlar yoki psixoterapevt bilan munosabatlar nuqtai nazaridan qaralsa, tashvish hujumi nimaga olib keladi?

". Terapevtning vazifasi - bu fikrni to'g'ri o'qish va unga asoslanib, muammoning mumkin bo'lgan echimlari taklif qilinadigan o'z metaforasini yaratish. Oilaviy muammolarni tahlil qilganda simptomatik xulq-atvorni intervalgacha jarayon deb hisoblash va bu muammoning har doim ham emas, vaqti-vaqti bilan mavjudligini hisobga olish foydalidir. Misol uchun, bolalar ota-onalari uyda bo'lganlarida ko'proq janjallashib, narsalarni tartibga solishni boshlaydilar va ular yo'q bo'lganda yaxshi munosabatda bo'lishadi. Shu munosabat bilan, oilaviy terapevt uchun eng muhim savollar: “Muammoda kim bor? Alomat mavjud bo'lganda va bo'lmasa oilada qanday o'zgarishlar bo'ladi? Qanday voqealardan keyin muammo yomonlashadi? Boshqa oila a'zolarining munosabati qanday? Hodisalar va o'zaro ta'sirlarning bu ketma-ketligi qanday tugaydi va natija qanday?
Jey Xeyli ushbu mavzu bo'yicha fikr yuritar ekan shunday yozadi: "Muammo bilan shug'ullanish uchun uni operativ ma'noda tasvirlash kerak... "Delikvent o'smir", "alkogolizm", "dominant ona va passiv ota", "nevrotik" yorliqlari, "Ona va bola o'rtasidagi simbioz" muammoni hal qilish yo'llarini taqdim etish o'rniga, uni kristallashtiradi". Tizimli oilaviy terapevtlar simptomatik xatti-harakatlarning bir qismi bo'lgan aylanma ketma-ketlikni kuzatishga harakat qilishadi. Oila terapiyasi rivojlanishi bilan bu pozitsiya asta-sekin rivojlandi.
Haley bolalik belgilarining tabiatiga bo'lgan nuqtai nazarni o'zgartirish jarayonida quyidagi bosqichlarni belgilaydi:
1. Dastlab, butun muammo bolaning psixikasida yotadi va u qandaydir tarzda boshqacha ishlaydi, deb taxmin qilingan. Asosiy gipoteza, u o'z ichiga olgan o'tmishdagi tajribalarga javob berganligi edi.
2. Keyinchalik onalar bolaning u bilan munosabatlarida muammolar borligini ta'kidladilar. Masalan, ular uning nochor va qobiliyatsiz ekanligini aytishdi va bola o'z xatti-harakatlarini shunga moslashtirdi. Onaning nima uchun shunday bo'lishini tushuntirish uchun u o'tmishdagi tajribalarga, ayniqsa bolalik davridagi voqealarga javob beradi, deb taxmin qilingan.
Oila tizimidagi simptomatik xatti-harakatlar ikkita funktsiyani bajarishi mumkin:
1). Morfostatik funktsiya ya'ni. oila tizimini hozirgi holatida saqlash. (Sinonimlar: gomeostaz, salbiy fikr, “pastga og'ish”) Shunday qilib, bola ota-onasining nikohidagi keskinlikni kamaytirishga urinish sifatida “kasal bo'lishi” yoki deviant xulq-atvorni rivojlantirishi mumkin. Bolalardagi xulq-atvor buzilishlarining geneziyasida ota-onalar o'rtasidagi nizolarni hal qilish usullari alohida o'rin tutadi. Yana bir misol: turmush o'rtoqlar erining ichkilikbozligi tufayli ajrashmoqchi. Xotin ajrashish uchun ariza beradi, lekin o'sha paytda u "tasodifan" oyog'ini sindirib tashladi va u uni bu holatda qoldira olmaydi. Semptom ularga qo'rqinchli o'zgarishlardan qochish imkonini beradi. Er o'zining xunuk xatti-harakati uchun "jazo" ni ko'taradi va yaxshilanishga va'da beradi. Xotin yana o'zining "zaif" sherigining "najotkori" rolini o'z zimmasiga oladi. Bir muncha vaqt o'tgach, binges davom etadi va hokazo.
2). Morfogenetik funktsiya (ijobiy qayta aloqa, "mustahkamlash tomon og'ish"), uning maqsadi oila tizimini o'zgartirish, boshqa bosqichga o'tishdir. Shunday qilib, o'smir o'zi uchun ko'proq yashash joyiga ega bo'lish va qattiq oila qoidalarini o'zgartirish uchun oxirgi chora sifatida o'z joniga qasd qilishga urinishi mumkin (Oudtshoorn, 1993). “Oiladagi ijobiy o'zgarishlarga olib keladigan eng muhim omil umidsizlikdir.