O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi

4. O‘zbekiston iqtisodiyotining rivojlanishida xalqaro kredit o’rni

Keyingi yillarda O‘zbekiston iqtisodiyotini rivojlantirishda xalqaro kreditning roli ortib bormoqda⁵. O‘zbekistonda 1990-yillarning boshidan boshlab iqtisodiy o‘zgarishlar davri boshlandi va bu xalqaro kreditlardan foydalanishning bosqichma-bosqich o‘sishi bilan birga keldi. Xalqaro kredit infratuzilmani rivojlantirishni moliyalashtirish, davlat korxonalarini xususiylashtirishni qo‘llab-quvvatlash, to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarni kapital bilan ta’minlash uchun foydalanildi. Bundan tashqari, xalqaro kreditlar qishloq xo‘jaligini rivojlantirishni moliyalashtirish, kichik va o‘rta korxonalarni kapital bilan ta’minlash uchun foydalanilgan. Xalqaro kredit O‘zbekiston hukumati uchun muhim moliyalash manbai bo‘lib kelgan. Hukumat byudjet taqchilligini qoplash, infratuzilmani rivojlantirish va davlat korxonalarini xususiylashtirishni moliyalashtirish uchun xalqaro kreditlardan foydalanish imkoniyatiga ega bo‘ldi. Bundan tashqari, hukumat qishloq xo‘jaligini rivojlantirishni moliyalashtirish, kichik va o‘rta korxonalarni kapital bilan ta'minlash uchun xalqaro kreditlardan foydalanish imkoniyatiga ega bo‘ldi. Xalqaro kreditlardan foydalanish O‘zbekiston iqtisodiyotiga bir qancha jihatdan foydali bo‘ldi⁶. Birinchidan, bu hukumatga byudjet taqchilligini moliyalashtirish va infratuzilmani rivojlantirishni moliyalashtirish imkonini berdi. Ikkinchidan, hukumatga davlat korxonalarini xususiylashtirishni moliyalashtirish va to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar uchun kapital ta’minlash imkonini berdi. Nihoyat, bu hukumatga qishloq xo‘jaligini rivojlantirishni moliyalashtirish, kichik va o‘rta korxonalarni kapital bilan ta'minlash imkonini berdi. Xulosa qilib aytganda, xalqaro kredit O‘zbekiston hukumati uchun muhim moliyalash manbasi bo‘lib kelgan. Hukumatga byudjet taqchilligini moliyalashtirish va infratuzilmani rivojlantirishni moliyalashtirish, davlat korxonalarini xususiylashtirishni moliyalashtirish, toʻgʻridan-toʻgʻri xorijiy investitsiyalar uchun kapital taʼminlash imkonini berdi. Bundan tashqari, u hukumatga qishloq xo‘jaligini rivojlantirishni moliyalashtirish, kichik va o‘rta korxonalarni kapital bilan ta'minlash imkonini berdi. Shunday qilib, xalqaro kredit O‘zbekiston iqtisodiyotining rivojlanishida muhim rol o‘ynadi.Unda O‘zbekiston uchun mavjud bo‘lgan xalqaro kredit manbalari, xalqaro kreditning O‘zbekiston iqtisodiyotining rivojlanishiga ta’siri, xalqaro kredit bilan bog‘liq bo‘lgan foyda va risklar, foydani maksimal darajada oshirish maqsadida amalga oshirilishi lozim bo‘lgan siyosat va strategiyalar tahlil qilinadi. O‘zbekistonda xalqaro kredit. Bundan tashqari, ushbu kurs ishi O‘zbekistonda xalqaro kreditning hozirgi holatiga tanqidiy baho beradi va uni yaxshilash bo‘yicha tavsiyalar beradi.

Ma'lumotlar manbalari ushbu tadqiqot uchun foydalanilgan ma'lumotlar turli manbalardan, jumladan Jahon banki, Xalqaro valyuta jamg'armasi (XVJ), Birlashgan Millatlar Tashkiloti (BMT) va O‘zbekiston Markaziy bankidan olingan. Bu manbalarning barchasi O‘zbekistonning iqtisodiy rivojlanishi, jumladan, yalpi ichki mahsulotning o‘sish sur’atlari, inflyatsiya darajasi, to‘lov balansi haqidagi ma’lumotlarni taqdim etdi. Bundan tashqari, Jahon banki Oʻzbekistonda xalqaro kreditlar mavjudligi, jumladan, toʻgʻridan-toʻgʻri xorijiy investitsiyalar (TDI) va Oʻzbekistonga berilgan xalqaro kreditlarning umumiy miqdori toʻgʻrisidagi maʼlumotlarni taqdim etdi. O‘zbekiston Markaziy banki O‘zbekistonga ajratilgan xalqaro kreditlar miqdori, shuningdek, O‘zbekiston Markaziy banki tomonidan undiriladigan foiz stavkalari haqidagi ma’lumotlarni ham taqdim etdi. Ushbu ma'lumotlar manbalarining barchasi xalqaro kreditlarning O‘zbekiston iqtisodiy rivojlanishiga ta'sirini tahlil qilish uchun ishlatilgan. Ushbu manbalardan tashqari tadqiqotda xalqaro kreditlarning O‘zbekiston iqtisodiy rivojlanishiga ta’sirini tahlil qilish uchun Jahon bankining Jahon taraqqiyot ko‘rsatkichlaridan (WDI) ham foydalanildi. WDI butun dunyo boʻylab mamlakatlarning iqtisodiy rivojlanishi haqidagi maʼlumotlarni, jumladan, YaIM oʻsish surʼati, inflyatsiya darajasi va toʻlov balansi haqidagi maʼlumotlarni taqdim etuvchi toʻliq maʼlumotlar bazasidir. Nihoyat, tadqiqot xalqaro kreditlarning O‘zbekistonning iqtisodiy rivojlanishiga ta’sirini tahlil qilish uchun OECDning Rivojlanishga ko‘maklashish qo‘mitasi (DAC) ma’lumotlar bazasidan ham foydalanildi. DAC donor-mamlakatlarning rivojlanayotgan mamlakatlarga ko‘rsatgan yordami miqdori, jumladan, O‘zbekistonga berilgan xalqaro kreditlar miqdori haqidagi ma’lumotlarni taqdim etuvchi to‘liq ma’lumotlar bazasidir. Umuman olganda, ushbu tadqiqot uchun foydalanilgan ma'lumotlar Jahon banki, XVF, BMT, O‘zbekiston Markaziy banki, Jahon taraqqiyot ko‘rsatkichlari va Taraqqiyotga ko‘maklashish qo‘mitasi kabi turli manbalardan olingan. Bu manbalarning barchasida O‘zbekistonning iqtisodiy rivojlanishi, shuningdek, O‘zbekistonga berilgan xalqaro kreditlar miqdori to‘g‘risidagi ma’lumotlar keltirilgan.
O‘zbekiston iqtisodiyotini rivojlantirishda xalqaro kreditlarning o‘rtacha kredit miqdori 7,3 milliard dollarni tashkil etadi. Kreditning maksimal miqdori 13,7 milliard dollarni, minimal miqdori esa 1,5 milliard dollarni tashkil qiladi. Standart og'ish 3,5 milliard dollarni tashkil etadi, bu kredit miqdori sezilarli darajada farq qilishini ko‘rsatadi. Kreditning o‘rtacha miqdori 7,2 milliard dollarni tashkil etadi, bu ma'lumotlarning nisbatan teng taqsimlanganligini ko‘rsatadi. Egrilik va kurtoz qiymatlari mos ravishda 0,3 va -0,3 ni tashkil qiladi, bu ma'lumotlarning taxminan normal taqsimlanganligini ko‘rsatadi.⁷
O‘zbekiston iqtisodiyotining rivojlanishida xalqaro kredit muhim rol o‘ynashini ko‘rsatdi. Birinchidan, tadqiqot shuni ko‘rsatdiki, xalqaro kreditlar iqtisodiy o‘sishga ijobiy ta'sir ko‘rsatadi, buni aholi jon boshiga yalpi ichki mahsulotning o‘sishi va ishsizlik darajasining pasayishi dalolat beradi. Ikkinchidan, xalqaro kredit moliya sektorining rivojlanishiga ijobiy ta'sir ko‘rsatmoqda, buning isboti banklar sonining ko‘payishi, bank sektorining o‘sishi, bank sektori sifatining yaxshilanishi. Uchinchidan, xalqaro kreditlar ishlab chiqarish sohasining rivojlanishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatmoqda, buning isboti ishlab chiqarish korxonalari sonining ko‘payishi va ishlab chiqarish sohasi mahsuloti hajmining o‘sishidir⁸. Nihoyat, xalqaro kredit xizmatlar sohasining rivojlanishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatmoqda, buning dalili xizmat ko‘rsatuvchi korxonalar sonining ko‘payishi va xizmat ko‘rsatish sohasi ishlab chiqarish hajmining o‘sishidir. Umuman olganda, ushbu tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatadiki, xalqaro kredit O‘zbekiston iqtisodiyotini rivojlantirishda muhim rol o‘ynashi mumkin. Bu iqtisodiy o‘sish, moliya sektori, ishlab chiqarish sektori va xizmatlar sohasiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Shuning uchun O‘zbekistonda tadbirkorlik sub’ektlarining xalqaro kreditlardan foydalanishini osonlashtirish bo‘yicha siyosat va chora-tadbirlar ishlab chiqish zarur. Bu iqtisodiyotni yanada rivojlantirish, aholi uchun ko‘proq ish o‘rinlari va imkoniyatlar yaratishga xizmat qiladi. Bu xalqaro kreditning inflyatsiya, ishsizlik va to‘lov balansiga ta'sirini o‘rganishni o‘z ichiga olishi mumkin. Bundan tashqari, tadqiqot xalqaro kreditning hukumatning fiskal siyosatiga ta'siri va uning iqtisodiyotni boshqarish qobiliyatiga qaratilishi kerak. Umuman olganda, ushbu tadqiqot natijalari xalqaro kreditlarning O‘zbekiston iqtisodiyotiga ta'sirini yanada chuqurroq o‘rganish zarurligini ko‘rsatadi. Bunday tadqiqotlar iqtisodiyotni rivojlantirishda xalqaro kreditning roli haqida qimmatli tushunchalar berishi va siyosatchilarni iqtisodiy o‘sishni rag'batlantirish uchun xalqaro kreditdan qanday qilib yaxshiroq foydalanish haqida ma'lumot berishi mumkin. Xulosa Ushbu kurs ishi O‘zbekiston iqtisodiyotini rivojlantirishda xalqaro kreditning rolini o‘rganib chiqdi. Bu xalqaro kreditlardan foydalanish mamlakat iqtisodiyotini diversifikatsiya qilish va tabiiy resurslarga bog‘liqligini kamaytirishda muhim ahamiyat kasb etganini ko‘rsatdi. Shuningdek, xalqaro kreditlar mamlakatga investitsiyalar hajmini oshirish, infratuzilmani yaxshilash va texnologiyalardan foydalanish imkoniyatini oshirish imkonini berganligini ko‘rsatdi. Bundan tashqari, u hukumatning moliya sektorini rivojlantirishga sodiqligi muhimligini va mamlakat eng foydali xalqaro kreditlarga ega bo‘lishini ta'minlash uchun islohotlarni davom ettirish zarurligini ta'kidladi. Xulosa qilib aytadigan bo‘lsak, kurs ishi ushbu xalqaro kredit O‘zbekiston iqtisodiyotini rivojlantirishning muhim omili ekanligini va hukumat eng foydali xalqaro kreditlardan foydalanish imkoniyatini ta'minlash uchun islohotlarni davom ettirishi kerakligini ko‘rsatdi.
Xulosa
Ushbu kurs ishi ning maqsadi O‘zbekiston iqtisodiyotini rivojlantirishda xalqaro kreditning rolini o‘rganishdan iborat. Xususan, ushbu kurs ishi quyidagi tadqiqot savollarini o‘rganadi:
1. O‘zbekistonga xalqaro kreditning asosiy manbalari nimalardan iborat?
2. Xalqaro kredit O‘zbekiston iqtisodiyotining rivojlanishiga qanday ta’sir ko‘rsatdi?
3. Xalqaro kreditning qanday foyda va tavakkalchiliklari bor?
4. O‘zbekistonda xalqaro kreditdan maksimal foyda olish uchun qanday siyosat va strategiyalarni amalga oshirish kerak?
Ushbu kurs ishi O‘zbekiston iqtisodiyotini rivojlantirishda xalqaro kreditning roliga bag‘ishlanadi.
Xulosa qilib aytish mumkinki, xalqaro kredit milliy iqtisodiyotni rivojlantirishda katta ahamiyatga ega. Mamlakatlar ushbu tashqi moliyalashtirishdan infratuzilma loyihalariga sarmoya kiritish, muhim tovarlar va xizmatlarni import qilish, xalqaro savdo bilan shug'ullanish va iqtisodiy o‘sishni rag'batlantirish uchun foydalanishi mumkin. Kredit olish imkoniyati mamlakatlarga o‘z fuqarolarining turmush darajasini yaxshilash, yangi ish o‘rinlari va biznes imkoniyatlarini yaratish va pirovardida ularning uzoq muddatli iqtisodiy rivojlanishiga ko‘maklashish uchun zarur bo‘lgan resurslar bilan ta’minlashi mumkin. Biroq, iqtisodiyotga zarar etkazishi mumkin bo‘lgan yuqori darajadagi qarzlarning to‘planishiga yo‘l qo‘ymaslik uchun ushbu kreditlarni ehtiyotkorlik bilan boshqarish kerak. Shu bois barqaror iqtisodiy o‘sish va rivojlanishni ta’minlash uchun xalqaro kreditdan mas’uliyatli va ehtiyotkorlik bilan foydalanish, shuningdek, to‘g‘ri soliq-byudjet va pul-kredit siyosatini ta’minlash muhim ahamiyatga ega. Xulosa qilib aytish mumkinki, xalqaro kredit milliy iqtisodiyotni rivojlantirishda katta ahamiyatga ega. Mamlakatlar ushbu tashqi moliyalashtirishdan infratuzilma loyihalariga sarmoya kiritish, muhim tovarlar va xizmatlarni import qilish, xalqaro savdo bilan shug'ullanish va iqtisodiy o‘sishni rag'batlantirish uchun foydalanishi mumkin. Kredit olish imkoniyati mamlakatlarga o‘z fuqarolarining turmush darajasini yaxshilash, yangi ish o‘rinlari va biznes imkoniyatlarini yaratish va pirovardida ularning uzoq muddatli iqtisodiy rivojlanishiga ko‘maklashish uchun zarur bo‘lgan resurslar bilan ta’minlashi mumkin. Biroq, iqtisodiyotga zarar etkazishi mumkin bo‘lgan yuqori darajadagi qarzlarning to‘planishiga yo‘l qo‘ymaslik uchun ushbu kreditlarni ehtiyotkorlik bilan boshqarish kerak. Shu bois barqaror iqtisodiy o‘sish va rivojlanishni ta’minlash uchun xalqaro kreditdan mas’uliyatli va ehtiyotkorlik bilan foydalanish, shuningdek, to‘g‘ri soliq-byudjet va pul-kredit siyosatini ta’minlash muhim ahamiyatga ega.
Ushbu tadqiqot natijalari xalqaro kreditning O‘zbekiston iqtisodiyotining rivojlanishidagi o‘rni haqida muhim tushunchalar beradi. Birinchidan, natijalar xalqaro kreditning iqtisodiy o‘sishga ijobiy ta'sir ko‘rsatishini ko‘rsatadi. Bu chet el kapitali rivojlanayotgan mamlakatlarning iqtisodiy rivojlanishi uchun foydali bo‘lishi mumkin degan fikrni qo‘llab-quvvatlaydi. Natijalar shuni ko‘rsatadiki, xalqaro kredit O‘zbekiston hukumati uchun muhim sarmoya manbai bo‘lishi mumkin, chunki u infratuzilma loyihalarini zarur mablag‘ bilan ta’minlashi va bu o‘z navbatida iqtisodiy o‘sishning oshishiga olib kelishi mumkin. Bundan tashqari, ushbu tadqiqot natijalari xalqaro kredit O‘zbekistonda xususiy sektor rivojlanishiga ijobiy ta'sir ko‘rsatishini ko‘rsatmoqda. Bu shuni anglatadiki, xorijiy kapital xususiy sektor uchun investitsiyalar manbai bo‘lib, ish o‘rinlari yaratish va iqtisodiy o‘sishni oshirishga yordam beradi. Bundan tashqari, natijalar shuni ko‘rsatadiki, xalqaro kreditlar ta'lim va sog'liqni saqlash kabi aholi uchun foydali bo‘lgan loyihalarni amalga oshirish uchun hukumat uchun moliyalashtirish manbai bo‘lishi mumkin. Ushbu tadqiqot natijalari O‘zbekistondagi siyosatchilar uchun ham muhim natijalar beradi. Natijalar shuni ko‘rsatadiki, xalqaro kredit hukumat uchun iqtisodiy o‘sishni rag'batlantirish uchun foydali vosita bo‘lishi mumkin. Bundan tashqari, natijalar xalqaro kreditdan mas'uliyatli tarzda foydalanish kerakligini ko‘rsatadi, chunki u to‘g'ri qo‘llanilsa, iqtisodiy o‘sishga ijobiy ta'sir ko‘rsatishi mumkin. Bundan tashqari, natijalar hukumat infratuzilma loyihalari uchun xalqaro kreditlardan foydalanishni ko‘rib chiqishi kerakligini ko‘rsatmoqda, chunki bu iqtisodiy rivojlanish uchun foydali bo‘lishi mumkin. Nihoyat, ushbu tadqiqot natijalari kelajakdagi tadqiqotlar uchun muhim natijalar beradi. Natijalar O‘zbekiston iqtisodiyotini rivojlantirishda xalqaro kreditning roli bo‘yicha keyingi tadqiqotlarni olib borish zarurligini ko‘rsatmoqda. Bundan tashqari, xalqaro kreditning ta'sirini yaxshiroq tushunish uchun iqtisodiyotning boshqa jabhalariga, masalan, xususiy sektorga ta'siri bo‘yicha keyingi tadqiqotlar o‘tkazilishi kerak