O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi urganch davlat universiteti

Matematik-statistik metod tajriba-sinov ishlari, shuningdek, umumiy holda tadqiqotning samaradorlik darajasini aniqlash maqsadida qo‘llaniladi, muammo holatini ifodalovchi ko‘rsat-kichlar maxsus matematik formulalar yordamida qayta tahlil etiladi. Yakuniy qiymat tadqiqot samarasini ifodalovchi asosiy ko‘rsatkich hisoblanadi. Ayni vaqtda, pedagogik yo‘nalishda, tadqiqotlar olib borishda Styudent, Ko‘virlyag, Rokich, V.P.Bes-palko hamda V.V.Grechixin metodlaridan keng foydalanilmoqda.


2. MAVZU: O‘ZBEKISTONDA TA’LIM TIZIMINI MODERNIZATSIYALASH JARAYONLARI VA UNING HUQUQIY- ME’YORIY ASOSLARI.
Reja:
1. Xalq ta’limi tizimi deganda nimalami tushunasiz?
2. Xalq ta’limi tizimiga kirgan muassasalami sanab bering va ta’riflang.
3. Xalq ta’limi tizimida boshlang^ch ta’limning tutgan o‘rni.
4. O‘qituvchi kadrlami qaysi o‘quv muassasalari tayyorlaydi.
5. Maktabdan tashqari ta’lim muassasalarining vazifalari.

Xalq ta’limi tizimi deganda aniq maqsadni ko‘zlab mamlakat yoshlariga ta’lim-tarbiya beradigan muassasalar majmui tushuniladi.

Har bir mamlakat xalq ta’limi tizimining taraqqiyoti shu mamlakatda ishlab chiqarish kuchlari, ishlab chiqarish munosabatlarining rivojiga va jamiyat taraqqiyotiga ta’sir etadigan ijtimoiy, iqtisodiy masalalarga va milliy xususiyatga bog‘liq bo‘ladi.
Mamlakatimiz istiqlolga erishganidan keyin xalq maorifini rivojlantirish masalalariga, yetuk mutaxassis kadrlar tayyorlashga katta e’tibor berilmoqda. Bunga hukumatimiz tomonidan qabul qilingan qator qonunlami misol tariqasida keltirish mumkin.
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 4-moddasida O‘zbekiston Respublikasida davlat tili o‘zbek tili deb belgilangan. Lekin shu bilan birga, respublikamiz hududida yashayotgan boshqa xalqlarga hurmat bilan qarash, boshqa.tillaming rivojlanishiga shart-sharoit yaratib berish ko'zda tutilgan. O‘zbekistondagi maktablarda o‘qish yetti tilda olib borilayotgani buning yorqin misolidir.
O‘zbekistonda ta’lim tizimi respublikamizni ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy rivojlantirishning ustuvor sohasi hisoblanadi.
O‘zbekiston Respublikasi mustaqil, huquqiy demokratik davlatdir.
Respublikamiz hukumati tomonidan mustaqillikning ilk yillaridanoq, teran aql-zakovatga ega, jismonan sog‘lom, ma’nan yetuk, komil insonni tarbiyalash masalasi asosiy vazifalardan biri bo‘lib, asosiy qonunimiz 0 ‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 41-42-moddalarida O‘zbekiston fuqarolarining ta’lim sohasidagi huquqlari belgilab berilgan, unga ko'ra: «Наг kirn bilim olish huquqiga ega. Bepul umumiy ta’lim olish davlat tomonidan kafolatlanadi. Maktab ishlari davlat nazoratidadir». (O‘zbekiston Respublikasi Konstititsiyasi, 41-modda). «Наг kimga ilmiy va texnikaviy ijod erkinligi, madaniyat yutuq- laridan foydalanish huquqi kafolatlanadi. Davlat jamiyatning madaniy ilmiy va texnikaviy rivojlanishiga g‘amxo‘rlik qiladi».
(O‘zbekiston Respublikasi Konstititsiyasi, 42-modda).
O’zbekistonda ta’lim Respublika ijtimoiy-iqtisodiy, g‘oyaviy, mada- niy hayotining eng muhim tarmog1 idir. Respublikada ta’ limning asosiy maqsadi: - mustaqilligimizni, istiqlolimizni his eta biladigan, o‘zligini anglab yeta oladigan kishilami tarbiyalash; - oila, jamiyat va daviat oldida o‘z burchini anglaydigan komil insonlami tarbiyalash; - axloqan pok va jismonan barkamol, vatanparvar shaxsni tarbiyalash.
Bu mas’uliyatli vazifani amalga oshirishda: - umuminsoniy qadriyatlar va milliy madaniyat asoslarini e’tiborda tutgan holda, ta’lim-tarbiya mazmunini milliy mafkura, mustaqil Vatan tuyg'usi asosida takomillashtirish; - ta’lim samaradorligini oshirish, variantli o‘quv mazmunini joriy etish (o‘quv reja, dastur, darsliklar); - o‘quvchining yangi aviodini tarbiyalash; - ta’lim muassasalarini moddiy texnika bilan ta’minlash: - ta’lim - tarbiyaga texnika yutuqlarini kiritish, hamda bosqichma- bosqich, eski. O‘zini oqlamagan usullardan voz kechish.
Ta’limning maqsad va vazifalarini amalga oshirish O‘zbekistonda ta’lim-tarbiya, kadrlar tayyorlash tizimini tubdan isloh qilish va barkamol avlodni voyaga yetkazish maqsadida 1997-yil 29-avgust 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi IX sessiyasida «Ta’lim to‘g‘ri- sida» gi Qonuni hamda «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» qabul qilindi.
Ushbu qonun fuqarolarga ta’lim-tarbiya berish, kasb-hunar o‘rgatishning huquqiy asoslarini belgilaydi hamda har kimning bilim olishdan iborat konetitutsiyaviy huquqini ta’minlashga qaratilgan. 0 ‘zbekiston Respub- llkul «Ta’ lim to‘g‘risida»gi Qonuniga ko‘ra: Jlnsi. tili, yoshi, irqiy, milliy mansubligi, e’tiqodi,dinga munosabati, ytlmoiy kelib chiqishi, xizmat turi, ijtimoiy mavqei, turar joyi, 0 ‘zbekiston Respublikasi hududida qancha vaqt yashayotganligidan qat’i nazar, har kimga bilim olishda teng huquqlar kafolatlanadi.
Bilim olish huquqi: - daviat va nodavlat ta’lim muassasalarini rivojlanlirish; - ishlab chiqarishdan ajralgan va ajralmagan holda ta’lim olishni tashkil etish; - ta’lim va kadrlar tayyorlash daviat dasturlari asosida bepul o‘qitish, shuningdek ta’lim muassasalarida shartnoma asosida to‘lov evaziga kasb-hunar o'rgatish;
37barcha turdagi ^ jqgiam k irmisuhadsas atesanlga rhiunqinugq labrigtair eugvac hbiola‘rliis hki;eyingi bos4q icohiidaadgai OУ<40U^V y0U t Z1j ftlaiu’lsitmaq il mruaavsissahsdaala rbidilaim ekoslgteamn atf uqtaarrotilbaridgaa attesra'tsivadan ° ‘t6f ’.ciU4in l b e r is h o r q a li ^ ’minlanadi. aat teBsotasthsqiyaa ddaanv ola4ttilsahm b^l f £Uqarolari O ‘zbekiston Respublikasida xalqaro
b j I i i n
olish huquqiga ega. sh artn o m alarga^ v^ at qilayotgan fitqaroligi bo’lmagtm shaxslar Respublikada Jstl? n Respublikasi fuqarolan bilan teng huquqlarga bilim olishda О zbeki S fO‘zbekiston RespU1.I7 jlcRaessi p«uTbali’kliamsit o igjt inmsoidiya »gtaiQraoqnquiymo,t4i -msoohdadsaid).a Tallin O ‘zbekisto^‘ ustuvordebe’lo n q iH n ^ a s i «Ta’lim to‘g ‘risida»gi Qonunning 3-mod- O ‘zbekist°n Re$Pu j j a V ia t siyosatining asosiy prinsiplari quyida- dasida ta’lim sohasidag I <1 h vumuminsoniy in 3 “ "!a m i ta r b iy a Ia s h -
v a t a n p a r v a r .m ^ ' S i g - v ’ ^ i h g t . ................................. 2 Ta’limninguzluks* tayyorlash tizimmmg asosi, О zbekiston lizluksiz ta’lim . -y-iqtisodiy taraqqiyotini ta’minlovchi, shaxs, Respublikasining °Xodiy taraqqiyotini ta’minlovchi shaxs, jamiyat iamivatvadavlatning^ ijtimoiy, ilmiy-texnikaviy va madaniy va davlatning i4tlsoCL J ustuvor sohadir. Ta’lim tizimmi tarkibiy ehtiyoilarini qo»d ir u ui’lim» fan-texnika va madaniyatining jahon navta qurishr y U tuqlarini hisobga olgan holda, ta’lim miqyosidagi z a m ^ ^ a r id a t a M S k n i ta’minlash tizimining hamma b°s4* ^pgdek o‘rta maxsus, kasb-hunar ta limmrng 3. Umumiy s . maj un, y . lg ■ • 0Uniunily *** Majburiv umumiy
38kollejlarida ta’lim olishni ta’minlash va keying! bosqichni davom ettirish uchun imkoniyatlar yaratish. 4. O'rta maxsus, kasb-hunar ta'limining yo‘nalishi: akademik litseyda yoki kasb-hunar kollejida o‘qishni tanlashning ixtiyoriyligi. 0 ‘zbekislon Respublikasida kadrlar salohiyatini tubdan yaxshilash, yuqori malakali raqobatbardosh mutaxassislar tayyoriashni ta’minlash. 5. Ta’lim tizimining dunyoviy xarakterda ekanligi.
I. Karimov «Barkamol avlod O’zbekiston taraqqiyotining poydevori» nomli nutqida «...bugungi kunda oldimizga qo‘ygan buyuk maqsad- larmizga, ezgu niyatlarimizga erishishimiz jamiyatning yangilanishi, hayotimizning taraqqiyoti va istiqboli amalga oshirayotgan islohot- larimiz, rejalarimiz samarasi, taqdiri - bulaming barchasi zamon talabiga javob beradigan malakali kadrlami tayyorlash»-degan edi.
Darhaqiqat, dunyoviy bilim egasi va raqobatbardosh yoshlami tarbiya- lashda ta’lim tizimida dunyoviy bilim berish muhimdir. 6. Davlat ta’lim standartlari doirasida ta’lim olishning hamma uchun ochiqligi.
Ta’lim oluvchilaming yuksak tayyorgarlik darajasi, malakasi, madaniy va ma’naviy-axloqiy saviyasining sifatiga nisbatan qo‘yila- digan zarur talablami belgilab beruvchi davlat ta’lim standartlarini yaralish va joriy etish.
O‘zbekiston Respublikasi «Ta’lim to'g’risida» gi qonunga ko‘ra davlat ta’lim standartlarini bajarish barcha ta’lim muassasalari uchun majburiydir. 7. Ta’lim daslurlarini tanlashga yagona va tabaqalashtirilgan yondashuv.
Ta’lim tizimidagi muassasalardagi mavjud kamchiliklar «Kadrlar tayyorlash milliy dasturida» alohida qayd etildi.
Xalq ta’limi vazirligi tomonidan Respublikamizda o‘quv tarbiya ishlari yangi texnologiya asosida tabaqalashtirilgan dasturlar yaratildi.
IJzviylik, sog‘lom avlodning komilligini ta’minlovchi ma’naviy meros va umumiy qadriyatlarga asoslangan ma’naviyat, odobnoma, iqtisod va huquqshunoslik fanlari kiritildi. Istiqlol mafkurasini shakllantiruvchi g’oyalami qamrab olgan dasturlar mexanizmi yaralildi. 8. Bilimli bo‘lish va iste’dodni rag'batlantirish.
Respublikamizda bilimli bo‘lish va isle’dodli bolalami rag‘bat- lantirish masalasiga alohida e’tibor berilmoqda. Iqtidorli yoshlami aniqlash, ularga ta’limning eng yuqori darajasida, izchil ravishda fundamental va maxsus bilim olishlari uchun shart-sharoitlar yaratish.
39Iqtidorli bolalar va iste’dodli yoshlami chet ellarda umumiy va kasbiy jihatdan tayyorgarlikdan o‘tkazish, ulaming noyob iste’dod va qobiliyatlarini ro‘yobga chiqarish uchun imkoniyatlar yaratish. 9. Ta’lim tizimida davlat va jamoat boshqaruvining uyg'unligi.
Davlat va jamoat boshqaruvi ta’lim va kadrlar tayyorlash tizimining faoliyatini tartibga solish, nazorat qilishni amalga oshirishda, «raqobatdosh kadrlar tayyorlash bo'yicha ta’lim muassasalarining faoliyatini uyg'unlashtiruvchi sifatida faoliyat ko‘rsatadi.
Fuqarolaming bilim olish, kasb tanlash va malakasini oshirish huquqlarining ro'yobga chiqarilishiga, majburiy o‘rta maxsus kasb- hunar ta’limi olish, ta’lim muassasalarini mablag‘ bilan ta’minlash, ta’lim oluvchilaming sog‘lig*i, ijimoiy, moddiy, ma’naviy hayotini yaxshilash kabi ishlami davlat va jamiyat hamkorlikda bajaradi.
Ta’lim tizimi O'zbekiston Respublikasining ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotini ta’minlovchi ustuvor sohadlr.
O‘zbekiston Respublikasining ta’lim tizimi quyidagilami o‘z ichiga oladi: - davlat ta’lim standartlariga muvofiq ta’lim dasturlarini amalga oshiruvchi davlat va nodavlat ta’lim muassasalari; - Ta’lim tizimining faoliyat ko'rsatishi va rivojlanishini ta’minlash uchun zarur bo’lgan tadqiqot ishlarini bajaruvchi ilmiy-pedagogik muassasalar; - ta’lim sohasidagi davlat boshqaruv organlari, shuningdek ularga qarashli korxonalar, muassasalar va tashkilotlar.
O‘zbekiston Respublikasining ta’lim tizimi yagona va uzluksizdir. (O‘zb. Resp. «Ta’lim to‘g‘risida» gi qonunning 9-moddasi). 0 ‘zbekiston Respublikasida ta’lim quyidagi turlarda amalga oshiriladi: - maktabgacha ta’lim; - umumiy o‘rta ta’lim; - o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi; - oliy ta’lim; - oliy o‘quv yurtidan keyingi ta’lim; - kadrlar malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash; - maktabdan tashqari ta’lim. (O‘zb. Resp. «Ta’lim to‘g‘risida» gi qonunning 10-moddasi)