O’zbekiston respublikasi oliy talim vazirligi samarqand veterinariya medisinasi instituti tabiiy va ilmiy fanlar kafedrasi

 



dl
E
Q
A
2
1
 
b 

---

31 
de
– elementar siljish,
E e
– 
E ning 
de 
yo’nalishidagi proyeksiyasi. 
Elektrostatik maydon kuchlarining ishi siljish trayektoryasidan bog’liq
emas. Bunday xossasaga ega maydon 
popensial maydon 
deyiladi. 
T. MAYDON POTENSIALI
deb potensial energiyaning birlik zaryadga nisbatiga
aytiladi.

= 
A .
(3.4)
q
Potensial ko’chish trayektoriyasidan bog’liq bo’lmasdan balki zaryadga, 
ko’chishining boshlang’ich va oxirgi nuqtalariga va maydonning o’ziga bog’-
liqdir. 
T.Son 
jihatidan kuchlarining birlik musbat zaryadni maydonning bir 
nuqtasidan ikkinchi nuqtasiga ko’chirishda bajarilgan ishga teng bo’lgan kattalik 
maydon ikki nuqta orasidagi potensiallar ayirmasi deyiladi.







2
1
2
1
2
1
12
de
E
q
Ede
q
q
A
U
e


(3.5) 
bu yerda 

1 
va

2
- elektr maydonning 1 va 2 nuqtalariga mos poten-
siallari. Demak (6)dan ikki nuqta orasidagi potensiallar ayirmasi maydonga va 
tanlangan nuqtalar vaziyatiga bog’liq bo`lar ekan. Nuqtaviy zaryad maydoni 
potensiali

= 
q . 
(3.6) 
4 
о

o r 
Turli nuqtalar potensiallarini ko’rgazmali ravishda bir xil potensialli sirtlar 
(ekvipotensial sirtlar) shaklida tasvirlash mumkin. Potensial va kuchlanganlik 
orasida quyidagi bog’lanish mavjud. 
E= -
d 

(3.7) 
dl 
« - » ishora potensialining E yo’nalishida tezda kamayib borishi
–E yo’nalishida esa kattalashib borishini ko’rsatadi 
E potensialning teskari ishorasi bilan olingan gradiyentiga tengdir:
E= - grad 

(3.8)
Potensial o’lchov birligi Volt - bu shunday maydon nuqtasining 
potensialliki, u yerda 1 Kl li zaryad 1 j potensial energiyaga ega bo’ladi ( 1 
V=1j/Kl). Agar potensial bir qancha zaryadlar tomonidan hosil qilinayotgan
bo’lsa, u holda maydon potensiali hama zaryadlar tomonidan hosil qilinayotgan
bo’lsa, potensiallari algebraik yig’indisiga teng bo’ladi.
n 

= 


i =
1

 
q
i 
4 
о

i=1
r 
i 
(3.9) 
Moddalar o’zlarining elektr o’tkazuvchanligiga qarab 3ga bo’linadi. Elektr 
tokini yaxshi o’tkazuvchi-o’ikazgichlar, umuman o’tkazmaydigan moddalar - 
izolyatorlar (dielektriklar) va qisman o’tkazuvchilar (yarim o’tkazgichlar). 
Agarda o’tkazgich tashqi elektrostatik maydonga joylashtirilsa uning
zaryadlariga maydon ta’sir qiladi va ular harakatga keladi. Zaryadlarning

---

32 
ko’chishi toki zaryadlar taqsimotida muvozonat yuzaga kelguncha davom etadi. 
Bu holda o’tkazgich ichidagi eletrostatik maydon nolga teng bo’ladi. Agar shunday
bo’lmaganda edi, tashqi maydon ta’sir qilmasa ham zaryadlar ko’chishi va tok 
oqishi mumkin bo’lar edi. Demak kuchlanganlik o’tkazgich ichidagi hamma 
nuqtalarda E = 0 (3.10). O’tkazgich ichida maydonning nolligi uning hamma 
nuqtalarida potensial bir xil bo’lishini ko’rsatadi (

= const), ya’ni elektrostatik
maydonda o’tkazgich sirti ekvipotensial hisoblanadi. Bu esa maydon 
kuchlanganligi vektorning o’tkazgich sirtiga normal bo’lishini ko’rsatadi. Agar 
shunday bo’lmasa zaryadlar maydon ta’sirida harakatga kelar edi. 
 
Elektrostatik maydonda o’tkazgich
.
a-induksiyalangan zaryadlar hosil
bo`lishi, b-kuchlanganlik chiziqlarning uzulishi
O’tkazgich ikki qismi ikki ishorali, zaryadlanib qoladi, demak neytral
o’tkazgich elektrostatik maydonga kiritilsa, kuchlanganlik chiziqlari uziladi. Ular 
musbatda boshlanib manfiy zaryadda tugaydi. Indusirlangan zaryadlar tashqi 
sirtda taqsimlanadi. T.Sirt zaryadlarining tashqi elektrostatik maydonda qayta 
taqsimlanish hodisasi