O’zbekiston respublikasi oliy talim vazirligi samarqand veterinariya medisinasi instituti tabiiy va ilmiy fanlar kafedrasi

elektrostatik induksiya 
hodisasi deyiladi. 

zaryadlar sirt 
zichligi desak, u holda o’tkazgich sirt yaqinda maydon kuchlanganligi
0



E
(3.11)
 

- o’tkazgichni o’rab turuvchi muhit dielektrik kirituvchanligi. O’tkazgich ichida 
maydon nol bo’lishiga asoslangan elektrostatik himoya mavjud. Yakkalangan 
o’tkazgichga berilgan zaryad potensialga to’g’ri proporsionaldir, ya’ni q – 

Agar proporsionallik tenglikka o’tsak, u holda q = C

Bunda C- yakkalangan 
o’tkazgich elektr sig’imi deyiladi.

q
C

(3.12) (1Kl/1V) = farada (f)
T.1. f – deb unga 1 Kl zaryad berilganda potensial 1 V ga o`zgaradigan
o’tkazgich sig’imiga aytiladi. Yer shari sig’imi C = 4 

0
 R =700 mkf 
Sig’imni oshirish uchun kondensatorlar ishlatiladi.
d
S
С
0


(3.13) 
b) 
a) 

---

33 
Endi izolyatorlar (dielektriklar)ni ko’rib chiqamiz. Dielektrik ham boshqa
moddalar kabi atom va malekulalardan tashkil topgan. Musbat va manfiy
zaryadlar teng bo’lgani uchun malekula neytraldir. 
T.Agar musbat va manfiy zaryadlar og’irlik markazlari tashqi maydon
bo’lmaganda ustma-ust tushsa bunday malekulalardan tashkil topgan dielektrikka 
qutbsiz
dielektriklar deyiladi. Masalan: N
2
, H
2, 
O
2
, CO
2
, CH
4
. Tashqi maydon 
ta’sirida manfiy va musbat zaryadlar turli tomonlarga siljishi natijasida dielektrik 
dipol momentiga ega bo’ladi va qutblanadi. T.Agar tashqi maydon bo’lmagan 
holda ham dipol momentiga ega bo’lsa, bunday dielektrikka 
qutbli
dielektriklar 
deyiladi. Masalan: H
2
O, NH
3
, CO
2
, CO
3.
Tashqi maydon ta’sirida dipol momentlari 
bir yo’nalishda joylashishga harakat qiladi. 
T.Tashqi maydon ta’sirida dipollarning maydon yo’nalishi bo’yicha
joylashuvi yoki yo’nalgan dipol momentlarining hosil bo’lish hodisasiga 
dielektrikning
qutblanishi 
deyiladi. 
Qutblanuvchanlik 
P = 

0 
E (3.14) 
kabi aniqlanadi.

- dielektrik qabul kiluvchanlik deyiladi va har doim musbat 

> 0 
masalan: spirt uchun 25, suv uchun 80. 
Tashqi maydon ta’sirida dielektrik qutblanadi va bog’langan zaryadlar sirt 
zichligi paydo bo’ladi. 

 
= 1+ 


- 
o’lchamsiz kattalik bo’lib tashqi 
maydonning moddada qanchagacha kamayishini ko’rsatadi. 
O’tkazgichlar solishtirma qarshiligi 10
-7
om.m, dielektriklarda 10
8
om.m va
undan ortiq. Ana shu ikki oraliqda mavjud bo’lgan moddalarga yarim o’tkazgichlar 
deyiladi. Hozirgi vaqtda yarim o’tkazgichlar juda ko’p sohalarda ishlatiladi. 
Ularning juda ko’p afzalliklari mavjud. Jumladan, harorat oshsa qarshiligi 
kamayadi, ularda elektr tokini elektronlardan tashqari tirqishlar ham tashiydi, 
ozgina aralashma uning o’tkazuvchanlagini juda oshirib yuboradi.
T.Erkin elektronlar harakati tufayli yuzaga keladigan o’tkazuvchanlikka