O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim
Yüklə 0,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
| D
R . Teleskopning ajrata olish qobiliyatini oshirish uchun ob’ektiv diametrini oshirish kerak (yoki qisqa to‘lqinga o‘tishi kerak). Yuqorida teleskopning ajrata olish qobiliyati to‘g‘risida aytilganlar qurollanmagan ko‘z uchun tegishli uzoqdagi jismlarni ko‘rish uchun ko‘z, teleskop ob’ektivi kabi ta’sir qiladi. D ko‘z qorachig‘i diametri d qr vazifasini bajaradi d qr = 3 mm, =550 nm bo‘lganda ko‘z uchun burchak ajratish chegarasini topamiz: 1 7 4 10 3 , 2 22 , 1 4 рад d кр кўз . Bu natija ko‘zning fiziologik ajrata olish qobiliyati bilan mos keladi. Xulosa qiladigan bo‘lsak, D diametrli va to‘lqin uzunlikli yorug‘lik dastasi yorug‘likning to‘lqin tabiatidan kelib chiqib difraksion kengayadi. Dastaning yarim burchak kengligi /D tartibida bo‘ladi, dastaning L masofada to‘la d kengligi taxminan quyidagiga teng: . 2 L D D d 5-rasmda dasta uzoqlashgan sari qanday ko‘rinish olishi keltirilgan. 5-rasm. Yorug‘lik dastasini, difraksiya tufayli kengayishi. I - soha, yorug‘lik nuri tushunchasi, geometrik optika qonunlari. II - soha, Frenel zonalari, Pausson dog‘i. III - soha, parallel nurlarda difraksiya. 5-rasmdan ko‘rinadiki, agar dastaning boshlang‘ich ko‘ndalang o‘lchami D ortsa, dastaning burchakli kengayishi kamayadi. Bu xulosa fizik tabiatli barcha to‘lqinlar uchun o‘rinlidir. Masalan, Oyga tor lazer dastasini jo‘natish uchun uni oldin kengaytirish kerak. Bu teleskop yordamida amalga oshiriladi, Lazer dastasi okulyarga jo‘natiladi, teleskopdan o‘ta turib D diametr bilan obektivdan chiqadi (6- rasm). 6-rasm. Teleskopik tizim yordamida lazer nurini kengaytirish. Bunday kengaygan dasta, oyga yetib Oy sirtini L D R , radiusli dog‘ bilan yoritadi, L oygacha bo‘lgan masofa. Agar D = 2,5 m (Qrim observatoriyasidagi teleskop - reflektor), =550 nm, L=4 10 6 m, bo‘lsa R 90 m bo‘ladi. Agar oyga boshlang‘ich lazer dastasi (diametri 1 sm atrofida) yuborilganda Oydagi dog‘ning kattaligi dasta diametridan 250 marta katta bo‘lishi mumkin. Mikroskopning ajrata olish qobiliyati. Mikroskop yordamida yaqin masofadagi obektlar kuzatiladi. Shuning uchun, uning ajrata olish qobiliyati ikki nuqta orasidagi masofani burchakli emas, balki chiziqli xarakterlaydi. Kuzatiladigan obekt oldingi ob’ektiv fokusi yaqinida joylashtiriladi. Ko‘pincha ob’ektiv oldidagi bo‘shliq tiniq maxsus suyuqlik - immersiya bilan to‘ldiriladi (7-rasm). Birinchi marta mikroskop ob’ektivining ajrata olish chegarasi nemets fizigi G.Gelmgols (1874- yil) tomonidan aniqlangan. Gelmgols formulasi quyidagi ko‘rinishga ega: sin 61 , 0 min n l 7-rasm. Mikroskop ob’ektivi oldidagi immersion suyuqlik. - to‘lqin uzunligi, n - immersion suyuqlik sindirish ko‘rsatkichi, - apertura burchagi, nsin( kattalig apertura soni deyiladi. Yaxshi mikroskoplarning apertura burchagi 2 / ga yaqin: Gelmogols formulasidan ko‘rinadiki, immersiya ajratish chegarasini biroz yaxshilaydi. Agar 5 , 1 , 1 sin Yüklə 0,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|