O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi a. U. Samadov, D. B. Xoliqulov. M. S. Saidova

 
4.5. Metall temir-tersaklari va ularni chiqindilarini 
qattiq muhitda boyitish, parchalash, maydalash, paketlash va briketlash 
Rangli metall temir-tersaklari va chiqindilarini ajratib olishni bu usulida 
mayda maydalangan og‗irlashtirgich (suspenzoid) suv bilan aralashtiriladi va 
suspenziya (zarrali eritma) hosil bo‗ladi. Bunda xom ashyo komponentlarini kichik 
zichlikdagisi suzib yuradi, og‗irlari cho‗kadi. Og‗irlashtirgich sifatida ferrosilitsiy, 
galenit, magnetit ishlatiladi. 
Og‗ir muhitda ajratishga alyuminiy va uni qotishmalarini temir-tersak va 
chiqindilari, qo‗rg‗oshinli akkumulyator chiqindilari solinadi. Qo‗rg‗oshinli 
akkumulyator chiqindilarini bunday ajratishda og‗irlashtirgich sifatida 
akkumulyator shlaki ishlatiladi. 
Alyuminiydan tayyorlangan quyma temir-tersak va chiqindilarda engil 
massali, gabariti katta temir-tersaklarda, kabel va tok o‗tkazuvchilarda, 
elektrodvigatel korpuslarida, stator cho‗lg‗amlarida, qo‗rg‗oshinli akkumulyator 
qirindilari, paketlangan metallarda parchalash va maydalash jarayonlari olib 
boriladi. 
Parchalash
mahsulotlarini o‗lchamlariga qarab yirik parchalash (250-300 

---

90 
mm), o‗rtacha parchalash (25-30 mm) va mayda parchalash (3 mm gacha) turlariga 
bo‗linadi (4.11-rasm).
4.11-rasm. Parchalash apparati 
Parchalash apparatlari umumiy qo‗llaniladigan va maxsus qo‗llaniladigan 
turlarga bo‗linadi. Birinchi turga: bolg‗ali, rotorli drobilkalar, tegirmonlar, rotor 
maydalagichlar va boshqalar kiradi. Ikkinchi turga: paketlarni titish, qirindi 
maydalaydigan apparatlar kiradi. 
Paketlashdan
maqsad engil massadagi, ixcham bo‗lmagan temir-tersak va 
chiqindilarni belgilangan massali, o‗lchamli, zichlikli paket ko‗rinishiga keltirish. 
Bu materiallarni metallurgik agregatlarga, pechlarga yuklash oson va metallarni 
isrofgarchiligi minimal darajaga kamayadi, bundan tashqari ularning tashish uchun 
sarflanadigan transport xarajatlarini kamaytiradi. Paketlash bo‗lak-bo‗lak temir-
tersaklar, radiatorlar, trubalar, kabellar, dvigatel cho‗lg‗amlari, ishlab chiqarish 
chiqindilari ustida olib boriladi. (4.12- rasm.) 

---

91