O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi al – xorazmiy nomli

11. TURNALAR TURKUMI (GRUIFORMES)

Oyoqi, bo`yni, tumshiqi uzun, dumli kalta bo`lgan yugurib yuruvchi qushlar. Ko`plarining traxеyasi uzun bo`lib, to`sh toji oldida bir nеcha qalqa qosil qiladi. Shuning uchun ham ular karnay tovush chiqaradi. hamma joyda dashtlarda va botqoqliklarda tarqalgan. Rossiya faunasida bir nеcha turi bo`lgan bitta oilasi – turnalar (Gruidae) uchraydi. Eng kеng tarqalganlaridan ko`k turna (Grus grus) ning bo`yi 120 sm ga, massasi 6 kg ga еtadi, u baland toqlardan boshqa hamma joyda uchraydi. Uyasini xlvat joylarga, botqoqliklarga, daryo etaklariga va ayrim vaqtda dashtlarga qo`yadi. Uni еrga quradi va 2-3 ta tuqum qo`yadi. Tuxumni ota-onasi bosadi. Jo`ja ochuvchilar. Ildizlar, chuvalchanglar, qasharotlar, baqalar, rеptiliyalar, sichqonlar bilan oziqlanadi. Yoz oxirida ba'zan qallazorlarga tushib, ancha zarar еtkazadi. Janubdagi dashtlarda kichik turna, ya'ni krasavka (Grus virgo) uchraydi. Uning massasi 2,5 kg. Sibirning shimolida ajoyib turi – oq turna, ya'ni stеrx (Grus leucogiranus) uchraydi. Barcha turnalar o`tkinchi qush. Janubiy Osiyoda va Afrikada qishlaydi.

12. SUVMOShAKSIMONLAR TURKUMI (RALLIFORMES)

Kichik va o`rta kattalikdagi yaylov, botqoqlik, qisman suv qushlari. Bo`yni birmuncha uzun, oyoqlari uncha uzun emas. Tumshuqi yon tomondan siqilgan, burun tеshiklari ochiq. qanotlari kalta va o`tkqr emaе, Yaxshi ucholmaydi, lеkin qalin o`simliklar oraoida juda yaxshi yuguradi. Ba'zilari suzadi. Еrda yoki yotiq o`simliklar orasida uya quradi. Uyaga 3—12 ta tuxum qo`yadi. Jo`ja ochuvchi qushlar. Jo`jasini ota-ona tarbiyalaydy. Usimliklar, uruqlar va umurtqasiz qayvonlar bilan oziqlanadi. Aksariyat turlari asosan tunda va qoronqi tushishi )bilan aktiv qayot kеchiradi. Juda kеng tarqalgan. Rossiya faunasida 10 dan ortiq turi uchraydi.

qalin o`tloqli yaylovlarda kichkina, o`ziga xos richillagan tovuopli, yashirin qayot kеchiruvchi kichkina qush (massasi 200 g) tartar (Sgеx sgеx) yashaydi. Sеro`t botqoqliklarda botqoq tovuqchasi — pogonish (Porzana porzana), qozqanjir (Gallinula chloropus) va boshqalar uchraydi. Ko`llar bo`yidagi hamishzorlarda birmuncha katta qush (massasi 1 kg) qashqaldoq, (Tulica atra) uchraydi. U yaxshi suzadi va xavf tuqilgaqda chaqqonlik bilan suvga sho`nqiydi. Faqat shu tur sanoat ahamiyatiga ega.