Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universitetining pedagogika instituti

3. Buyruq gapda 
suhbatdoshni nimadir qilishga undash maqsad qilib 
qoʻyiladi. Bunday gaplarda iltimos, buyruq, taklif, maslahat, 
hayratlanish, tashviq, gumon, tashvish, hayajon, gʻazab, yalinish 
tarzida boʻlishi mumkin: 
 Avval oʻyla, keyin soʻyla
(maslahat). 
Dadil 
harakat qil!
(buyruq) 
Ashuladan yana boʻlsin
(iltimos). 
Sovqotib 
qolma, issiqroq yot
(gʻamxoʻrlik).
Kunning tigʻida nima qilasan, bu 
yerga kelib, salqinda oʻtirsang-chi!
(tashviq) 
Xatdan oʻchir oʻgʻlimni 
hozir!
(gʻazab, doʻq) Yozuvda buyruq gaplarning oxiriga
koʻpincha nuqta, ohangiga qarab esa undov belgisi ham qoʻyilishi 
mumkin. 
Ayrim darsliklarda (23; 34) gaplar ifoda maqsadiga koʻra toʻrt 
turga ajratiladi: darak gaplar, soʻroq gaplar, buyruq gaplar, istak 
gaplar.
Istak gaplarga
quyidagicha ta’rif berilgan: “Kesimi 
–sa
shaklidagi fe’llar bilan ifodalangan gaplar istak gap hisoblanadi. 
Qani 

---

17 
endi xohlagan oʻqishimga kirsam
. Istak gaplar oxiriga nuqta (.) 
qoʻyiladi.” (23; 34) Istak gaplar buyruq gaplarning ichidan ajralib 
chiqqanligi misoldan koʻrinib turibdi.
 
Gaplarning his-hayajon ishtirokiga koʻra turlari 
Gaplar ohangiga, his-tuygʻuni ifodalashiga koʻra 2 xildir: 
1. His-hayajonli gap
.
2. His-hayajonsiz gap
. His-hayajon
gaplar (ba’zan 
undov gaplar
deb ham yuritiladi) 
eh, oh, uh, o, uf, 
obbo
kabi undovlar, 
 qanday, qancha, naqadar, shunday
kabi soʻzlar 
yoki faqat his-hayajon ohangi bilan hosil boʻladi: 
Eh, bahorning 
gashtiga nima etsin! Fargʻona vodiysi naqadar goʻzal! Paxta terimi 
boshlandi!
His-hayajon ohangi bilan aytilgan darak, soʻroq, buyruq 
gaplar his-hayajon gapga aylanadi: 
Dalada qancha odam bor? Dalada 
qancha odam bor! 
Kundalik 
turmushda 
odamlarning 
oʻzaro 
salomlashishi, 
xayrlashishi kabi vaziyatlarda qoʻllanadigan gaplar ham undov gaplar 
hisoblanadi: 
Assalomu alaykum, hurmatli talabalar! Xayr, jonajon 
shahrim!
His-hayajon gap soʻroq gapdan hosil boʻlgan boʻlsa, tinish 
belgilari quyidagicha qoʻyiladi: 
1) soʻroq mazmuni kuchli boʻlsa, oldin soʻroq, keyin undov belgisi 
qoʻyiladi:
 Nima boʻldi, gapirsangiz-chi?! 
2) his-hayajon kuchli boʻlsa, oldin undov, keyin soʻroq belgisi 
qoʻyiladi: 
Farzand qanday oqlar ona haqqini!?
3) ayrim hollarda his-hayajonning oʻta kuchliligini ifodalash 
uchun uchta undov belgisi ketma-ket qoʻyiladi: 
Oʻlim yovga!!! 
4) biror sabab bilan uzilib qolgan his-hayajon gapning oxiriga 
undov belgisi va undan keyin ketma-ket ikkita nuqta qoʻyiladi:
Men yetim oʻsganman, oh, u yetimlik!.. (Gʻ.Gʻ.)