Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universitetining pedagogika instituti

1) bir bosh boʻlakli
gaplarning grammatik asosida bir bosh boʻlak 
mavjud boʻladi: 
Ota-onalarga 
yordam berdik
.
2) ikki bosh boʻlakli gaplarning
grammatik asosida har ikkala bosh 
boʻlak ham, ya’ni ega va kesim ham qatnashadi:
Biz
 maktabga 
bordik
. 
Ikki bosh boʻlakli gaplarning turlari
1. Yigʻiq ikki bosh boʻlakli gaplar
tarkibida bosh boʻlaklargina
mavjud boʻladi: 
Oʻquvchilar yigʻildilar. 
Ba’zan ega va kesim 
birikma bilan ifodalanib, kengayib keladi va ikkinchi darajali 
boʻlaklar borga oʻxshab koʻrinadi, lekin bu gaplar ham yigʻiq gaplar 
hisoblanadi: 
Yigit hamshunaqa boʻladimi? Ikki dugonatermilib 
qolishdi. 
2. Yoyiq ikki bosh boʻlakli gaplar
tarkibida bosh boʻlaklardan 
tashqari, ikkinchi darajali boʻlaklar ham qatnashadi: 
Oʻquvchilar 
maydonchaga yigʻildilar. 
Bir bosh boʻlakli gaplarning turlari
1. Shaxsi ma’lum (aniq) gaplar
kesimiga qarab egani aniqlash
mumkin boʻlgan gaplardir:
YUtuqlar oldida esankiramaylik (Biz)
. 
2. Shaxsi noma’lum (noaniq) gaplar
kesimiga qarab ish-harakatning 
haqiqiy bajaruvchisini aniqlash mumkin boʻlmagan gaplardir: 
YAxshini maqtaydilar, yomonni uyaltiradilar.
(kesim 3-shaxsdagi fe’l 
bilan ifodalanganda, shaxsi ma’lum va shaxsi noma’lum gaplar 
quyidagicha farqlanadi: shaxsi ma’lum gapda soʻzlovchi oʻziga tanish 
shaxs haqida soʻz yuritadi, shaxsi noma’lum gapda esa oʻzi shaxsan 
tanimagan shaxs(lar) haqida soʻz yuritadi:
Bugun keldi
- shaxsi 
ma’lum gap. 
Sevgini chidaganga chiqargan
– shaxsi noma’lum gap) 
3. Shaxsi umumlashgan gaplar
mazmunan har uchala shaxsga 
taalluqli boʻlgan gaplardir:
Sanamay sakkiz dema. 

---

56 
Bunday gaplarning kesimi odatda, II shaxs birlikda buyruq 
maylidagi fe’l bilan ifodalansa ham, mazmunan barchaga qaratilgan 
boʻladi, shuning uchun ega ifodalanmaydi. Xalq maqollari shaxsi 
umumlashgan gaplar orqali ifodalanadi: 
Bugungi ishni ertaga qoʻyma.