O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi f. I. Xaydarov n. I. Xalilova

P.K.Anoxin
(1898-1974) qaytarma afferentasiya 
tizimlarini aniqladi, natijada harakat akseptori deb nomlangan harakatini 
rejalashtiruvchi va idora etuvchi o’ziga xos funksional organlarga ajratildi.
Fanda ilmiy soha sifatida frenologiyaning asoschisi 
F.Gall
XIX asrning 
boshlarida odamning turli qobiliyatlari, hatto kalla suyagining yuza qavatdagi turli 
nerv to’qimalari uchrab turadigan joyning kuchliroq rivojlanishi bilan bog’liq deb 
isbot qilishga harakat qilgan. Alohida psixik funksiyalarning bosh miyasini ma'lum 
bir qismlariga tegishli ekanini, uning lokal (joylashish) jarohatlanganligida 
kuzatishgan. Shu yo’l bilan chap yarim sharining uchinchi peshona burilishida nutq
artikulyatsiyasini (talaffuzini) amalga oshiradigan Broka markazi (uni aniqlagan 
fransuz anatomi P.Broka nomi bilan atalgan) so’ngra esa o’sha chap yarim sharining 
yuqori chakka burmasining orqa qismida "nutqni tushunishini idora qiladigan" 
Vernike markazi (uni ochgan nemis psixiatri K.Vernike nomi bilan atalgan) 
ajratilgan. Mashhur neyropsixolog 
A.R.Luriyaning
fikricha, aynan shuning uchun 
miyaning cheklangan sohalaridagi psixik funksiyalarni "lokalizasiyalash" vazifasi 
"ushbu funksional tizimni amalga oshiradigan birgalikda ishlovchi miya 
zonalarining o’sha tizimini tahlili, boshqacha aytganda qanday qilib funksional 
tizim bosh miya apparatlari bo’ylab, tegishli tizimlar bo’ylab, joylashganligini 
tahlili" vazifasi bilan almashtirilishi lozim.
Inson miyasining funksional tuzilishini A.R.Luriya 3 ta blokka ajratadi: 1-
blok - energetik blok, u miya po’stloq qismining normal ishlash tonusini 
ta'minlaydi. Miya po’stining yuqoridagi qismida joylashgan. 2-blok - axborotlarni 
Ob'ektning ishchi nuqtasi 
Regulyator 
Qayta 
shifrlash 
Vazifani 
beruvchi 
asbob 
Solishtiruvchi 
asbob 
Reseptor
Dastur 
Эффектор
Berhshteyn bo’icha reflector aylanasining tuzilishi

---

18 
qabul qilish, qayta ishlash va saqlash bloki (ikkala yarim sharlarning orqa qismiga 
tepa chakka va ensa qismlariga joylashgan).
3-blok - faoliyatni dasturlashtirish, boshqarish va nazorat qilishni ta'minlaydi 
(peshona qismida joylashgan). 
Odam va hayvonlar miyasining funksional tizimida muhim farqlar kuzatiladi. 
hayvonlarning ikkala yarim sharlari bir xil qiymatga ega bo’lgan bir vaqtda 
odamning chap yarim shari odamda dominanta (hukmron) bo’lib, o’ng miya yarim 
shari esa unga bo’ysungandir va bu o’ng qo’lning yetakchi roli bilan bog’langan 
(chapaqaylarda bunday dominantlik yoki o’chib ketadi, yoki o’ng yarim sharga 
o’tadi). 
Chap miya yarim sharida odamning xatti-harakati va faoliyatining murakkab 
shakllarini idora etish bilan bog’liq bo’lgan nutq markazlari joylashgan. 
Bu markazlarning buzilishi mantiqiy-grammatik operasiyalarning (semantik 
afaziya) va tafakkurning ijodiy shaklarini buzilishiga olib kelsa, ayni shu damdagi 
o’ng miya yarim shar xuddi shunday sohalarining buzilishi esa idrokning tasavvur 
komponentlarini va emosional jarayonlarini buzadi.
To’plangan ilmiy ma'lumot asosida shuni ta'kidlash mumkinki, chap miya 
yarim sharining miya o’ng yarim sharining ishiga nisbatan differensiyalashganidir.
Odam bosh miyasi, miya katta yarim sharlarining ixtisoslashgan 
funksiyalarining mavjudligi haqidagi ma'lumotlar quyidagi jadvalda keltirilgan. 
№