O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi jalilova s. X., G`Ayibova n. A
Yüklə 3,49 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Figuraning tayanch qismlari tahlili
(oyoqlar, panja, ba’zida postament) Bunda asosiy e’tibor bu qismning butun figura va shakl o‘lchamlari nisbatiga, oyoq qismining tana bilan qanday birlashishiga, oyoqlar hamda panjalarning qaysi tomonga yo‘naltirilganligiga qaratilishi zarur. Agar oyoqlar tana bilan aniq, puxta biriktirilsa, bu qaror qabul qilishning asosliligi, o‘ylanganligi, ratsionallik belgisi; agar birlashtirish pala-partish zaif bo‘lsa yoki umuman birlashmagan bo‘lsa yoki oyoq, asos umuman bo‘lmasa – bu yuzaki fikrlash, xulosa chiqarishga engil-elpi qarash, ba’zida qaror qabul qilishning impulsivligidan darak beradi. Oyoq, panja shakllarining bir xilligi va bir tomonga yo‘nalganligi - qaror qabul qilishning konformligi (mustaqil emasligi), oddiyligi, standartligi hisoblanadi. Bu detallarning shakli va holatidagi har xillik, aksincha, fikr va ustanovkalarning o‘ziga xosligi, mustaqilligi, ba’zida ijodiylik belgisi. Figuraning yuqorisida joylashgan qismlar tahlili Qanotlar, qisqichlar, pat, jingalak soch, bantik kabilar - o‘ziga ishonch, qiziquvchanlik, atrofdagilarning ishlarida iloji boricha ko‘proq ishtirok etish, o‘z faoliyatiga berilib ketish belgisi. Bezovchi detallar – namoyishkorlik, atrofdagilar e’tiborini o‘ziga qaratishga moyillikdan darak beradi. Dumlar – sinaluvchining o‘z xatti-harakati, qaror va xulosalariga munosabatini bildiradi. Agar dum qog‘ozda o‘ngga qarata chizilsa, bu sinaluvchining o‘z harakati va xulq-atvoriga munosabat, chapga qaragan bo‘lsa, bu o‘z fikr, qarorlari, boy berilgan imkoniyatlariga, qat’iyatsizligiga munosabatni aks ettiradi. Bu munosabatning ijobiy yoki salbiy xarakteri dumning yuqoriga (ishonch va tetiklik) yoki pastga (o‘zidan qoniqmaslik, o‘zining haqligidan shubhalanish, 249 aytgan gaplari, qilgan ishlaridan afsuslanish) qaratilishida ifodalanadi. Bunda bir necha, ba’zan takrorlanuvchi bo‘g‘inlardan tashkil topuvchi, ayniqsa, haddan ziyod qalin, uzun va tarvaqaylab ketgan dumga e’tibor berish lozim. Figura konturlari. Bo‘rtib chiqishlar (arqon, igna tipidagi), kontur chiziqlarining bosib, qalin chizilishi mavjudligi yoki yo‘qligiga qarab tahlil qilinadi. U atrofdagilardan himoyalanish belgisi hisoblanadi. Agar bo‘rtib chiqishlar o‘tkir burchaklar bilan bajarilsa – tajovuzkor himoya; agar kontur chizig‘i “bo‘yab”, qora qilib chizilsa - qo‘rqinch va tashvishlanish; agar qalqon qo‘yilsa va chiziqlar ikkitadan bo‘lsa – (xavotirlanish) cho‘chish va shubhalanish sifatida tahlil qilinadi. Fazoviy joylashuviga qarab bunday himoyaning yo‘nalishi aniqlanadi: figuraning yuqori konturi - o‘ziga nisbatan yoshi kattalar, ota-onalar, o‘qituvchilar, boshliqlar, rahbarlar, ya’ni ta’qiq, zo‘rliklarni amalga oshiruvchi shaxslarga nisbatan; pastki kontur - o‘zidan yosh jihatdan kichkinalar, qo‘l ostidagilarning masharalashi, qabul qilmaslik, ular o‘rtasida obro‘sining yo‘qligi; yon tarafdagi konturlar – aniq bo‘lmagan xavotir, har qanday vaziyatda yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan turli xavfga nisbatan o‘zini himoya qilishga tayyorlik deb baholanadi. Agar “himoya” elementlari kontur ichida joylashsa, ya’ni chizilgan hayvon korpusida bo‘lsa va ular o‘ng tarafga yaqin tursa, bu real faoliyat jarayonidagi hamda chap tarafda bo‘lsa – ko‘proq o‘z fikr, e’tiqod didiga nisbatan himoya sifatida talqin qilinadi. Umumiy energiya. Umumiy energiyani baholash o‘ylab topilgan hayvon haqida tasavvur hosil qilish uchun ishlatilgan detallar, tana, bosh, dum, qanot miqdoriga qarab amalga oshiriladi. Tarkibiy qismlar va elementlar (eng zarurlaridan tashqari) qanchalik ko‘p bo‘lsa, energiya shunchalik ko‘p hisoblanadi. Lekin buning aksi bo‘lsa, bu energiyani tejash, organizmning astenikligini, o‘tkir somatik kasalliklardan dalolat beradi. Bu belgilarni chiziq xarakteri – zaif - to‘rsimon chiziqlar, qalamni bosmasdan, qog‘oz ustida shunchaki yurgizish orqali tasdiqlashi mumkin. Chiziqlar qalin va bosib chizilgan bo‘lsa, bu energiya tarzida emas, balki xavotirlanish sifatida baholanadi. Bunda ayniqsa, qattiq bosib chizilgan, hattoki 250 varaqning orqa tarafidan ko‘rinib turgan chiziqlarga e’tibor qaratilishi lozim. Bu, ya’ni rasm chizayotgan qo‘l muskullarining yuqori tonusi – kuchli xavotirlanishdan darak beradi. SHu bilan birga rasmdagi qaysi detal, qaysi timsol shunday aks ettirilganligiga diqqat qilish zarur, chunki ular yordamida xavotirlanish nima bilan bog‘langanligini aniqlash mumkin. Mazmuni va mavzusi jihatidan hayvonlar xavf soluvchi, neytral turlarga ajratilishi mumkin (masalan arslon, begemot, bo‘ri yoki qushlar, chumoli va olmaxon, it, mushuk kabilar) bu holda chizilgan hayvonlar rasmi – rasm chizayotgan shaxs namoyondasi; o‘zini rasmdagi hayvon bilan identifikatsiyalash; o‘z shaxsi va “Men”iga munosabat, o‘zining mavqei haqidagi tasavvurlar sifatida baholanadi. Insonga o‘xshatib chizilgan ikki oyoq, odamlarga o‘xshatib kiyintirish, hayvon yuzi odamnikiga o‘xshash qilib, oyoq yoki panja qo‘l sifatida tasvirlansa – bu infantillik, emotsional jihatdan etuk emaslikdan dalolatdir. Agressivlik darajasi rasmdagi burchaklar xarakteri, miqdori va joylashuvi orqali ifodalanadi. Bunda burchaklarning tasvirdagi boshqa detallar bilan aloqasi ahamiyatli emas. Ayniqsa – tirnoq, tish, tumshuq kabi agressiya timsollariga e’tibor qaratish zarur. Shuningdek, seksual belgilar, ayniqsa, insonga o‘xshash figuradagi ko‘krak, elin va shunga o‘xshash elementlarga e’tibor berish lozimki, ular insonning jinsga nisbatan munosabatini bildiradi. Aylana figurasi (ayniqsa ichi bo‘sh) ichki dunyoning sirliligi, yopiqligi, odamovilik, atrofdagilarga o‘zi haqida ma’lumot berishni istamaslikni ifodalaydi. Bunaqa rasm odatda tahlil qilish uchun etarli ma’lumot bera olmaydi. SHu bilan birga “hayvon” tanasiga mexanik qismlar o‘rnatilishiga ham e’tibor berish talab qilinadi. Masalan, hayvon oyoqlari o‘rniga traktor yoki tank zanjirini chizish, 3 ta oyoq; bosh qismiga vint, ko‘z o‘rniga elektr lampochkasi, tanaga turli klavish, antennalar o‘rnatish ko‘proq shizofreniya bilan kasallanganlarda kuzatiladi. Insonning ijodiy imkoniyatlari odatda figuradagi elementlarning o‘ziga xosligi, uning murakkab tuzilishga egaligi bilan belgilanadi. “Tayyor”, mavjud hayvonlarning elementlaridan tashkil topgan rasm, masalan, qanotli mushuk, 251 patli baliq, panjali it – ijodiylikning mavjud emasligi sifatida talqin qilinadi. Figurani qurishda tayyor qismlardan emas, balki turli elementlardan foydalanish originallik ifodasidir. |