O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti a. T. Mardonova pul va banklar

aktiv 
passiv 
Resurs -110 
Asosiy vosita - 240 
a/k – 250 
muddatsiz qo‗yilma - 
100 

---

173 
4-bitim
. Markaziy banklarga majburiy qo‗yilma.Har bir tijorat banki qonun 
bilan o‗rnatilgan minimal zaxiralarvga ega bo‗lishi kerak.
Minimal zaxiralar bu tijorat banklari resurslarining Markaziy bankda majburiy 
saqlanishi zarur bo`lgan qismidir. Majburiy zaxira miqdori tijorat bankining 
chetdan jalb qilingan resurslariga nisbatan foizda belgilanadi. Bu zaxira bevosita 
banklarning kreditlash imkoniyatini chegaralasa-da, ularning minimal likvidliligini 
ta`minlash omili bo`lishi mumkin. 
Minimal zaxira me`yori jamg'arma turiga, uning hajmiga, bankning joylashish 
o`rniga bog'liq bo`lgan holda turli mamlakatlarda turlicha bo`lishi mumkin. 
Tijorat bankida mavjud pul mablag‘lari bankning haqiqiy(umumiy) resursini 
tashkil etsa, shu haqiqiy resurslarning majburiy zaxiralardan ortiqcha qismi 
ortiqcha zaxiralarni tashkil etadi. 
Ortiqcha zaxira = haqiqiy resurs – majburiy zaxira 
Yuqoridagi 3-bitim bo‗yicha haqiqiy resurs – 110 mln.so‗m, majburiy zaxira 
(masalan, rezerv norma – 10% bo‗lganda) – 10 mln.so‗m (muddatsiz qo‗yilma – 
100*10%), ortiqcha rezerv esa 100 mln.so‗m (110 - 10). 
Ortiqcha zaxiralar tijorat banklarining negizini tashkil qiladi. U berish uchun 
rejalashtirib qo‗yilgan ssudalar hajmiga teng keladigan miqdorda zaxiralarga ega 
bo‗lishi lozim, chunki bank yaratilgan depozitlarga yozib beriladigan cheklar 
bo‗yicha to‗lashga tayyor turishi shart. 
5-bitim.
Bankka yozilgan chek. 3-bitim bo‗yicha, bankka 100 mln.co‗mlik 
muddatsiz mablag‘ qo‗gan firma rahbari, ozining qo‗yilmasi hisobidan 50 
mln.so‗miga chek yozib, bankka murojaat qildi va mijozning talabi qondirildi. 
Bu bank balansida quyidagicha aks ettiriladi(mln.hisobida): 
6-bitim
. Bank tomonidan kredit ajratilishi. Bank 50 mln.so‗mlik kredit 
so‗rab murojaat qilgan mijoz uchun 50 mln.so‗mlik kredit ajratdi. 
Bu bank balansida quyidagicha aks ettiriladi(mln.hisobida): 
Nazariy jihatdan zamonaviy bank tizimida naqd pulsiz aylanishlarning 
rivojlanishi natijasida dastlabki shakllantirilgan depozitlarni cheklanmagan tarzda 
bir bankdan ikkinchi bankga o‗tkazish, shu bilan birga tijorat banklari tomonidan 
berilayotgan kreditlarni cheksiz oshirish imkoniyati mavjud. Xorijiy nazariyada bu