O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti

8-rasm. Kodonlarning xillari 

---

[35] 
DNK polimerazalar DNK zanjirini 5‘-->3‘ faqatgina yo‗nalishda sintezlash 
xususiyatiga ega bo‗lgani uchun, antiparallel DNK zanjiri har-xil nusxada olib 
boriladi: birinchi zanjir to‗xtovsiz, ikkinchisi esa vaqt oralig‘ida sintezlanadi. 
Oqsillar bilan o‘zaro ta’sir.
DNKning barcha funktsiyalari uning oqsillar 
bilan o‗zaro ta‘siriga bog‘liq. O‗zaro ta‘sirlar nospesifik bo‗lishi mumkin, har 
qanday DNK molekulasiga oqsil qo‗shilganda yoki 
ma‘lum bir ketma-ketlikning mavjudligiga bog‘liq 
(9-rasm). Shuningdek, fermentlar DNK bilan 
o‗zaro ta‘sirlashishi mumkin, ulardan eng muhimi 
RNK-polimerazalar bo‗lib , ular DNK asoslarining 
ketma-ketligini RNK molekulasini transkripsiya 
jarayonida, yoki yangi DNK zanjirini - replikatsiya 
jarayonida sintez qiladi. 
Strukturaviy va boshqaruvchi oqsillar.
DNK ning nukleotidlar ketma-
ketligiga bog‘liq bo‗lmagan, oqsillarning DNK bilan o‗zaro ta‘siri, ularning struktur 
oqsillar bilan o‗zaro ta‘siri hisoblanadi. Hujayrada DNK ushbu oqsillar bilan 
bog‘langan bo‗ladi va kompakt strukturani hosil qiladi, bunga xromatin deb ataladi. 
Eukariotlarda xromatin DNKga katta bo‗lmagan ishqoriy xususiyatga ega bo‗lgan 
oqsill- gistonlarning bog‘lanishi natijasida hosil bo‗ladi, prokariotlarda esa xromatin 
biroz tartibsiz bo‗lib, giston-o‗xshash oqsillar bilan bog‘langan. Gistonlar disksimon 
oqsil strukturalarni shakllantiradi ularga nukleosomalar deb ataladi, gistonlar xar 
biriga DNK ikki barobar spiral shaklida o‗raladi. Gistonlar va DNK o‗rtasidagi 
nospesifik bog‘lar gistonlar tarkibidagi ishqorli xususiyatga ega bo‗lgan 
aminokislotalarning va DNK shakar fosfat karkasining kislotali qoldiqlarining ion 
bog‘lari hisobiga hosil bo‗ladi. Bu aminokislotalar kimyoviy modifikasiyalari 
metillanish, fosfolirlanish va asetillanish hisobiga ro‗y beradi. Bu kimyoviy 
modifikasiyalar DNK va gistonlar o‗rtasidagi o‗zaro ta‘sir kuchini o‗zgartiradi, 
transkripsiya omillari uchun xizmat qiladigan maxsus ketma-ketliklarning 
transkripsiya jarayoniga moyilligini oshiradi va transkripsiya tezligini o‗zgartiradi. 
Xromatin tarkibidagi nospesifik ketma-ketliklarga bog‘langan boshqa oqsillar gel