O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta„lim vazirligi samarqand davlat universiteti

 
 
(etno... 
va 
lingvistika) 
— 
tilshunoslikning til va til egasi bo‗lgan xalq orasidagi bog‗liqlik hamda 
munosabatlarni, til rivoji, vazifaviy xususiyatlariga lisoniy, etnik 
23
 
Маҳмудов Н. Тилимизнинг тилла сандиғи. – Тошкент: Ғафур Ғулом номидаги нашриѐт-матбаа ижодий 
уйи, 2012. –Б.3
24
Ҳожиев А. Тилшунослик терминларининг изоҳли луғати. – Тошкент: ЎзМЭ, 2002. –Б.178. 

---

32 
omillarning birgalikdagi ta‘sirini o‗rganuvchi sohasi. Til bilan etnik 
xususiyatlarning o‗zaro munosabati, bir-biriga ta‘siri ikki tomonlama 
bo‗ladi: etnik omillar (etnosning urf-odatlari, milliy an‘analari, falsafiy, 
diniy qarashlari va b.)ning tip rivojiga ta‘siri va, aksincha, til vazifaviy 
imkoniyatlarining etnos va etnik xususiyatlarning shakllanishiga ijobiy 
ta‘siri. Etnolingvistika til va uning rivojiga turli etnik guruhlarning 
qanchalik hissa qo‗shganini, bu jarayonda etnoslar orasidagi yaqinlik, 
mushtaraklik 
yoki 
ularning 
bir-biridan 
ajralish, 
uzoqlashish 
xususiyatlarini tadqiq qiladi. Tilshunoslikning etnik onomastika, areal 
lingvistika, 
lingvistik 
geografiya, 
dialektologiya, 
til 
tarixi, 
sotsiolingvistika, xaritashunoslik sohalari etnolingvistika erishgan ilmiy 
natijalardan foydalanadi. Etnolingvistika ayniqsa, yozuvga ega 
bo‗lmagan xalqlarning etnografiyasini o‗rganishda, ularning tillaridagi 
etnik xususiyatlar bilan bog‗liq lisoniy materiallarni to‗plash va tadqiq 
qilishda qo‗l keladi. 
25
Etnolingvistika mustaqil lingvistik yo‗nalish sifatida XIX asrning 
70-yillarida Shimoliy, 
keyinroq Markaziy Amerikadagi hindu 
qabilalarining tili, madaniyati, urf-odatlarini o‗rganishning kuchayishi 
bilan paydo bo‗ldi. Lekin mazkur yo‗nalishning ilk davrida ko‗proq 
etnografiya masalalariga diqqat jalb qilindi, faqat asrimizning 20-
yillarida lingvistik tomoniga e‘tibor kuchaytirildi. Etnolingvistikaning 
mustaqil yo‗nalish sifatida shakllanishida Amerika tilshunosi va 
etnografi F.Boas va uning o‗quvchilarining xizmati katta bo‗ldi. 
Tilshunoslikda etnolinvistikaga oid qarashlar, ya‘ni til va madaniyat, til 
va inson omili, til va tarix masalalari bilan dastlab Yevropa va rus 
tilshunoslari V.fon Gumboldt, A.Vaysgerber, L.Blumfild, E.Sepir, 
Boduen de Kurtene, A.Potebnya, A.Shaxmatov, N.Xomskiy, U.Cheyf,
B.Serebrennikov, L.Shcherba, Yu.Stepanov, I.Galperin, N.Karaulov, 
N.Jinkin, A.Leontev, J.Lakoff, T. van Deyk, A.Vejbitskaya, 
E.Kubryakova, E.Rosh, V.Belyanin, V.Demyankov, V.Maslova, 
T.Dridze, K.Sedov, o‗zbek tilshunoslari A.Nurmonov, N.Mahmudov,
E.Begmatov, S.Mo‗minov, Sh.Safarovlar shug‗ullanishgan. 
25
Ўзбекистон Миллий Энциклопедияси. 10-жилд. Шарқ – Қизилқум. – Тошкент: ЎзМЭ, 2005. –Б.285.

---

33 
Etnolingvistika sohasining predmeti dastlabki davrlarda tillar 
tasnifi bo‗lgan bo‗lsa, keyinchalik tillarning va madaniyatlarning o‗zaro 
ta‘siri, bilingvizm masalalari, til taraqqiyotiga ijtimoiy madaniyatning 
ta‘siri kabi muammolar ham etnolingvistikaning o‗rganish doirasiga 
kiritilgan. 
Shuningdek, 
turli 
etnik 
guruhlarda 
qo‗llaniladigan 
paralingvistik 
vositalar, 
folklor 
materiallarini 
o‗rganish ham 
etnolingvistika obyekti sanaladi. Xususan, asrimizning 70-80-yillarida 
folklor materiallariga e‘tiborning tortilishi til va madaniyat o‗rtasidagi 
aloqaning yangi turlarini ochishga imkoniyat yaratdi va bu bilan 
etnolingvistikaning o‗rganish doirasini kengaytirdi. Hozirgi kunda 
etnolingvistika 
dunyoning 
deyarli 
barcha 
mamlakatlarida 
tilshunoslikning bir yo‗nalishi sifatida e‘tirof etildi va bu yo‗nalish 
bo‗yicha keng tadqiqot ishlari olib borilmoqda. 
Mavzuni mustahkamlash uchun savol va topshiriqlar: 
1.Tarix fani va tilshunoslikning o‗zaro bog‗liqligini tilshunoslikning 
qaysi sohalarida kuzatasiz? 
2. Tarixiy manbalar, arxeologik topilmalar til tarixini yoritishda 
xizmat qilishi mumkinmi? 
3. Etnolingvistika fani nechanchi asrda shakllandi? Uning 
shakllanishida qaysi olimlarning xizmati bor? 
4. Etnolingvistika fanining predmeti, maqsadi va vazifalari 
nimalardan iborat?