O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent tibbiot akademiyasi

1.1-rasm.
 
U o`zi yasagan mikroskop yordamida iflos suv, har xil moddalar 
qaynatmalari, 
tish 
kiri 
kabi 
namunalarni 
tekshirib, 
ulardagi 
mikroorganizmlarni kuzatdi. U tabiat sirlari (1965) degan kitobida 
mikroorganizmlarning shakllarini tasvirlab bergan. 
 
1.2 –rasm.
Rossiyada birinchi mikroskop Ivan Belyaev va Ivan Kulibinlar 
tomonidan yaratildi. 
 
Rus olimi, xarbiy vrach D.S.Samoylovich (1724-1810) mikroskop yordamida 
chuma kasalligining qo`zg`atuvchisining tekshirib, odamlarni bu kasallikga 
qarshi emlash usulini taklif etgan. Uning bu kashfiyoti boshqa yuqumli 
kasalliklarning sababchisini o`rganish uchun asos bo`ldi. Angliyalik vrach 
E.Djenner (1749-1823) 1798 yilda chechakka qarshi emlash muhim 
ahamiyatga ega ekanligini ko`rsatib bergan edi. XIX asrning ikkinchi 
yarmidan boshlab ancha takomillashtirilgan mikroskoplar yaratildi. Bu esa 

---

9 
mikroorganizmlarning faqat morfologik tuzilishinigina emas, balki 
fiziologiyasini o`rganishga ham imkon berdi. Mikroskopning ixtiro 
etilishidan 
boshlab 
mikroorganizmlar 
to`g`risida 
qilingan 
ishlar 
mikrobiologiya tarixida 1-davr "Mikrobiologiyaning rivojlanishi morfologiya 
davri" deb yuritiladi. 
Shved olimi K.Linney (1707-1778) hamma tirik mavjudodlarni bir 
sistemaga solgan bo`lsa ham, mikroorganizmlarni bir avlodga kiritib, ularni 
"tartibsiz" deb atadi. Mikroorganizmlarning birinchi sistematikasi Daniyalik 
Myullerga (1786) ga taaluqlidir. U suv va tuproqdagi "animalkullar" ni 
sistemaga soladi va ularning "infuzoriyalar" deb atadi. Sekin asta 
mikroorganizmlarni o`rganish boshlandi. 
Keyinchalik M.M.Terexovskiy ham mikroorganizmlar ustida ishlab 
"Sarstvo tmo` infuzoriy Linneya " degan mavzuda doktorlik dissertatsiyasini 
yoqladi (1770). Har xil qaynatmalardagi mikroorganizmlarni o`rgandi. 
Temperatura, elektr toki va zahar ta'sirida mikroorganizmlarning halok 
bo`lishini 
aniqladi. 
1835-yil 
Erenburg 
"Infuzoriyalar 
mukammal 
organizmlardir" degan mavzuda ilmiy asar yozdi va hamma tuban jonzotlarni 
22 ta sinfga bo`ldi. Kitobga infuzoriyalar atlasini kiritdi va ularga tavsiflar 
berdi,mikroorganizmlarni 
binar 
nomenklaturada 
atadi 
va 
barcha 
bakteriyalarni 3 sinfga bo`ldi.
XIX-asr o`rtalarida, P.F.Goryainov tomonidan yozilgan "Zoologiya" 
asarida mikroorganizmlarga ayrim bo`lim ajratildi va bo`lim "Infuzoriyalar 
bo`limi" deb ataldi. Shu
vaqtlar F.Kon (1828-1898) va K.Negelilar (1817-1891) bakteriyalardan 
ba'zilarining tabiatini o`rgana boshladilar.