O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent tibbiot akademiyasi

1.3 Farmatsevt provizor amaliyotida mikrobiologiya fanining 
axamiyati
; 
Mikrobiologiya fanini urganish xar bir soxadagi shifokor uchun zarurdir. 
Yukumli kasalliklarni keltirib chikarishda mikroorganizmlarning roli 
kattadir. Bularni mikrobiologik usullarda tekshirib, tugri diagnoz kuyib 
davolovchi shifokorlar uchun axamiyati kattadir.Farmasevt tomonidan 
tayyorlanadigan dorilarning tozaligi(sterilligi), tarkibida ruxsat etilgan 
miqdordagi bakteriyalar soni (REM), dori preparatlarini saqlash, ta’sir 
mexanizmini bakteriyalarga nisbatan aniqlay olish kabi muommolarni 
bilishlari talab qilinadi.Bundan tashqari xar bir farmasevtga murojat 
qilinganda klinik simptomlarni qaysi infeksion kasallikga tegishli ekanligini 
bilish va shu bilan birga o’zini bu yuqumli kasallikdan ximoya qilishni 
ta’minlashi kerak bo’ladi.
1.4 Mikroorganizmlar klassifikatsiyasi. 
Mikroblar morfologiyasi. 
Bakteriyalar - (yunoncha cuz bulib, bacterion - tayokcha demakdir) bir 
xujayrali, xlorofilsiz.mikroorganizmlar bulib, asosan bulinib kupayish 
xususiyatiga ega. 
Bakteriyalar -bir-birolaridan shakllariga karab, surtmada joylanishiga 
karab, katta - kichikligiga karab fakrlanadi. 
Shakliga karab - bakteriyalar sharsimon, tayokchasimon yoki 
silindrsimon (asl bakteriyalar) burama bakteriyalar, spirallilarga bulinadi. 

---

14 
1.5-rasm
 
Bundan 
tashkari, 
tayokchasimon 
bakteriyalar 
xam 
mavjuddir. 
Tayokchasimon bakteriyalar yoki asl bakteriyalar (yunoncha cuz bulib ayepa-
tayokcha demakdir) silindrsimon shaklda bulib, bu bakteriyalar xam katta-
kichikligiga, surtmada joylanishiga, tayokchani uchining kurinishiga karab 
bir-biridan fark kiladi. Katta-kichikligiga karab (razmer) bakteriyalar 
kuyidagi guruxlarga bulinadi: 
juda mayda- 0,1-1,0 mkm (kuk yutal kuzgatuvchisi) 
B) mayda- 1,2 mkm (brutsullyoz, tulyaremiya kuzgatuvchisi) 
urtacha- 10 mkm (ichak tayokchasi va boshkalar) 
G) katta, yirik -10, undan yukori (kuydirgi kasalligini kuzgatuvchisi) 
Surtmada joylanishiga karab: yakka-yakka bulib joylashadi, juft-juft 
bulib joylashsa - diplobakteriyalar, agar spora xosil kilsa diplobatsillalar deb 
ataladi, bakteriyalar surtmada zanjirsimon bulib joylashsa, streptobakteriyalar 
deb ataladi, agar spora xosil kilsa streptobatsillalar deb ataladi, tayokchaning 
uchini kurinishiga karab xam xar xil bulishi mumkin (misollar keltiriladi). 
Bakteriyalarni kattaligi mikronlarda o‘lchanadi (1-1000). Mikroblar 0,15 
mkm 45 mkm gacha bulishi mumkin. 
Bakteriyalarning morfologiyasini o‘rganish meditsina 
mikrobiologiyasining amaliy mashgulotlarida katta axamiyatga ega 
bulib, patogen mikroblarni ajratib olishda va ularni bir-biridan farklashda 
(diffirintsirofka) va ba'zi bakteriyalarni morfologik belgisini urganib, shu 
kasalikka diagnoz kuyishda xizmat kiladi. Shuni esda saklash kerkakki, ba'zi 
xollarda tashki, muxit ta'sirlari natijasida bakteriyalar uz shaklini uzgartiradi, 
bu xodisani polimorfizm xodisasi deb ataladi va fenotipda namayon buladi. 
Bakteriyalarning bu xususiyati mikrobiologiya fanining Amaliy mashgulotida 

---

15 
katta axamiyatga egadir. Bakteriya xujayrasi asosiy xujayra elementlaridan 
tuzilgan : 
-Bakteriyaning tashki yopkich kavati 
-Tsitoplazma 
-Nukleoid 
Tashki yopkich kavati - kapsuladan, xujayra devoridan va sitoplazmatik 
membranadan iborat.