O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik instituti mikro makro iqtisodiyot fanidan ma’ruzalar matni toshkent – 2013

Tadbirkorlikning 

xususiyatlari: 
Tadbirkorlik 
ob’ektlari
korxona (firma), daromadli ish. Tadbirkorlik subyektlari tadbirkor, ishlab 
chiqarish omillari mulkdorlari, menejerlar (boshqaruvchilar), aksionerlar,
tovarlarni yetkazib beruvchilar (xaridorlar), davlat, kasaba uyushmalari. 
Bozor iqtisodiyotining asosiy subyektlaridan biri firma hisoblanadi. Firma
deganda, mustaqil xo‘jalik yuritadigan ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatish 
faoliyati bilan shug‘ullanuvchi iqtisodiy subyekt tushuniladi. Mustaqil xo‘jalik
faoliyati yuritadi deganda, qanday mahsulotlar ishlab chiqarish, qancha ishlab 
chiqarish, qaerda, kimga, qancha narxda sotish bo‘yicha firmaning mustaqil qaror
qabul qilishi tushuniladi. 


Firma (korxona) - bu ishlab chiarish resurslari egalarining qarorlarini va
manfaatlarini muvofiqlashtiruvchi institusional tuzilma hisoblanadi. 


2.Tadbirkorlikning tashkiliy shakllari 

Tadbirkorlik 

firmalarining 

asosiy 

tashkiliy 

shakllari:
xususiy

tadbirkorlik firmasi, mas’uliyati cheklangan va cheklanmagan jamiyatlar,

korporatsiya (ochiq va yopiq turdagi aksionerlik jamiyatlari). 


Xususiy tadbirkorlik firmasi - bu firmaning egasi ishni mustaqil, o‘z
manfaatidan kelib chiqib olib boradi, u tavakkalchilikni o‘z zimmasiga oladi, 
firmaning barcha majburiyatlari bo‘yicha to‘liq javobgarlikni bo‘yniga oladi
(ya’ni, mas’uliyati cheklanmagan jamiyat hisoblanadi), qolgan daromadni o‘zi 
o‘zlashtiradi.

---

Mas’uliyati cheklanmagan jamiyat - firmani birgalikda tashkil qilib,
birgalikda egalik qiluvchi va boshqaruvchi shaxslar guruhi bo‘lib, ular firmaning 
barcha majburiyatlari bo‘yicha to‘liq javobgarlikni cheklanmagan ravishda
o‘zlarining zimmalariga oladilar. 
Mas’uliyati cheklangan jamiyatda firma egalari firmaning majburiyatlari
bo‘yicha javobgarlikni Nizom fondiga qo‘shgan ulushi doirasida zimmasiga oladi, 
xolos.

Korporatsiya - paychilikka asoslangan jamiyat bo‘lib, har bir mulk
egasining mas’uliyati ushbu korxonaga qo‘shgan hissasi bilan cheklangan. 
Korxona aksiyalarini sotib olgan shaxslar korxona mulki egalariga aylanadilar.
Korporatsiya faoliyatini aksionerlar majlisi nazorat qiladi. Aksiyadorlar o‘z 
aksiyalariga daromad (dividend) oladilar. Korporatsiya kreditorlari o‘z talablarini
aksiyadorlarga emas, korporatsiyaga qo‘yadilar. 
Aksionerlik jamiyati ochiq turda bo‘lsa, korxona aksiyalari ochiq bozorda,
ya’ni fond birjalarida erkin sotiladi. Aksiyadorlarga korporatsiya yoqmasa, ular o‘z 
aksiyalarini ochiq bozorda sotib korxona bilan aloqasini umuman uzishi mumkin.