O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik instituti mikro makro iqtisodiyot fanidan ma’ruzalar matni toshkent – 2013

Omillar mahsuldorligining kamayish qonuni. Omillar mahsuldorligining
kamayish qonuni shuni ko‘rsatadiki, biror bir ishlab chiqarish omilidan foydalanish 
oshib borganda (boshqa omillardan foydalanish o‘zgarmaganda), shunday bir
nuqtaga erishiladiki, ushbu nuqtadan boshlab qo‘shimcha ishlatilgan omil ishlab 
chiqarish hajmini kamaytiradi.

4. Miqyos samarasi 
Xarajatlarning proporsional o‘zgarishga ishlab chiqarish miqyosining 
o‘zgarishi deyiladi. Ishlab chiqarishda faqat ikkita omildan - ishchi kuchi
va

kapitaldan

foydalanilganda, ulardan foydalanish ikki barobar oshsa 
va

bo‘lsa, ishlab chiqarish miqyosi ikki barobar kengaydi deyiladi. 

Xuddi shunday mehnat va kapitaldan foydalanish ikki marta qisqartirilsa (

va

) ishlab chiqarish miqyosi ikki marta qisqarganligini bildiradi. Ishlab

chiqarishda omillardan foydalanishning proporsional oshishi, ya’ni ishlab chiqarish 
miqyosining kengayishi mahsulot ishlab chiqarish hajmiga har xil ta’sir qiladi, u
mahsulot ishlab chiqarish hajmini oshirishi, kamaytirishi va o‘zgartirmasligi 
mumkin.
Agar ishlab chiqarish miqyosi kengayganda omillar sarfi sur’atidan 
mahsulot ishlab chiqarish hajmining o‘sish su’rati yuqori bo‘lsa, bunday ishlab
chiqarish hajmining o‘sishiga musbat miqyos samarasi deyiladi. Musbat miqyos 
samarasida uzoq muddatli o‘rtacha xarajatlar kamayadi.
Agar, ishlab chiqarish miqyosi kengayganda, omillar sarfi sur’atidan ishlab 
chiqarish hajmining o‘sish sur’ati past bo‘lsa, bunday o‘sishga manfiy miqyos
deyiladi. Manfiy miqyos samarasida (keyinchalik ko‘ramiz) uzoq muddatli 
oraliqda firma mahsulot ishlab chiqarishni oshirganda o‘rtacha harajatlar oshib
boradi.

)
(L

)
(K


L
2

K
2

L
5
,

0

K

5
,

0

---

Ishlab chiqarish miqyosi kengayganda omillar sarfi sur’ati ishlab chiqarish
hajmining o‘sish su’ratiga teng bo‘lsa, bunday o‘sishga o‘zgarmas miqyos 
samarasi deyiladi.