O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik instituti mikro makro iqtisodiyot fanidan ma’ruzalar matni toshkent – 2013

Foyda olmaydigan tashkilotlar. Bozor sharoitida bunday turdagi
tashkilotlarga foyda olish maqsadida harakat qilmaydigan kasaba uyushmalari, 
klublar, machitlar, kasalxona, kollejlar, xayriya jamiyatlari va boshqalar kiradi.

Kooperativlar. Kooperativlar o‘z a’zolarining resurslarini foyda olish
maqsadida birlashtirish asosida vujudga keladi. 


3.Ishlab chiqarish xarajatlari va ularning turlari 
Har qanday firmaning asosiy maqsadi foydani maksimallashtirishdan 
iboratdir. Umumiy holda foyda yalpi daromaddan umumiy xarajatlarni ayirish
orqali topiladi. 

bu yerda - foyda;

- umumiy daromad; 
- umumiy xarajat.

Xarajatlar 

firmaga 

nisbatan 

tashqi 

va 

ichki 

xarajatlarga 

bo‘linadi.Yaqqol namoyon bo‘luvchi va namoyon bo‘lmaydigan xarajatlar deb
ham ataladi Tashqi xarajatlarga tashqi to‘lovlar, ya’ni tashqi mol yetkazib 
beruvchilarga (xom-ashyo, materiallar, elektroenergiya, gaz) to‘lovlar kiradi.
Umumiy daromaddan tashqi xarajatlarni ayirib tashlasak, buxgalteriya foydasini 
olamiz. Buxgalteriya foydasi ichki (yashirin) xarajatlarni hisobga olmaydi

Ichki xarajatlar sifatida quyidagilar qaraladi: 1) tadbirkorning o‘ziga
tegishli resurslarga bo‘lgan xarajati; 2) tadbirkorlik qobiliyatiga to‘g‘ri keladigan 
va tadbirkorga tegishli bo‘lgan normal foyda. Buxgalteriya foydasidan ichki
xarajatlarni ayirib tashlasak iqtisodiy foydani olamiz. 
Tashqi va ichki xarajatlarning yig‘indisi alternativ yoki iqtisodiy 

xarajatlarni tashkil qiladi. Alternativ xarajatlar, firmaning resurslaridan eng
yaxshi variantda foydalanishi bilan bog‘liq yo‘qotilgan imkoniyatlardir. Iqtisodiy 


xarajatlar – bu boshqa nematlarning (tovar va xizmatlarning) qiymati. Iqtisodiy
xarajatlar firma faoliyatini buxgalter va iqtisodchi tomonidan baholanishni farq 
qilishga imkon beradi. Buxgalterni birinchi navbatda, firmaning ma’lum muddat
davomidagi (hisobot davrida) faoliyati natijalari qiziqtiradi. Buxgalterlik 


xarajatlari – firma tomonidan foydalanilayotgan resurslarni sotib olingan
,

TC


TR






TR


TC

---

narxlaridagi qiymatlaridir. Bularga misol qilib, qonunchilik tomonidan belgilangan

kapital asbob-uskunalarga qilingan amortizasion ajratmalarni keltirish mumkin. 
Iqtisodchini esa firmaning kelajagi, uning kelajakdagi faoliyati qiziqtiradi. Shuning
uchun ham firma ixtiyoridagi resurslardan eng yaxshi alternativ foydalanish 
variantlarini topishga e’tibor beradi.