O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

Anri Fayolning 
ham boshqaruv nazariyasini boyitishda 
munosib o’rni bor. U ishlab chiqqan tamoyillar bugungi baynalmilal menejment, 
xususan Evropa mamlakatlari, AQSH va Yaponiya mamlakatlari uchun o’z 
ahamiyatini yo’qotmagan. 
A. Fayolning fikricha, mehnatni tashkil etishda quyidagi tamoyillarga amal 
qilish lozim: 
1.
Mehnat taqsimoti. 
Mehnat taqsimotining maqsadi bir xil kuch-g’ayrat sarflagan holda ishlab 
chiqarish miqdori va sifatini oshirishdir. 
2.
Rahbariyat - majburiyatdir. 
Rahbariyat farmoyish beruvchi hamda bu farmoyishga bo’ysundiruvchi 
kuchdir. Rahbariyatni mas’uliyatsiz tasavvur etib bo’lmaydi, ya’ni rahbarlik amal 
qiladigan hamma joyda mas’uliyat ham paydo bo’ladi. 
3.
Intizom. 
1
Бернол Дж.Десмонд. Мир без войны. М.: Иностранная литература, 1960. – С. 241 – 242.
2
Богданов А.А. Тектология (всеобщая организационная наука), Москва, 1989. – С. 30. 

---

20 
Intizom - mohiyat jihatidan bo’ysunish, o’zini idora etish qobiliyati, korxona 
va uning xizmatchilari o’rtasidagy bitimga muvofiq ko’rsatiladigan tashqi hurmat 
belgilaridir. U yoki bu ijtimoiy tuzilmadagi intizomning ahvoli ko’p jihatdan uning 
rahbarlari fazilatlariga bog’likdir. 
4.
Farmoyish berish birligi. 
U yoki bu ish yuzasidan xizmatchiga faqat bitta boshliq buyruq berishi 
mumkin. Ushbu qoidani mutlaq haqiqat, deb tan olib bo’lmasligi sababli, uni 
tamoyillar qatoriga qo’yish kerak. 
5.
Rahbarlik birligi. 
Ushbu tamoyilni bitta rahbar va yakka-yu yagona maqsadni ko’zlovchi 
operatsiyalar uchun bitta dastur, deb ifodalash mumkin. 
6.
Xususiy 
manfaatlarni 
umumiy 
manfaatlarga 
bo’ysundirish. 
Bu tamoyil korxonada ishchilar yoki xizmatchilar guruhi 
manfaatlari korxona manfaatlaridan yuqori qo’yilishi mumkin emas, degan 
ma’noni anglatadi. Bu boshqaruvning eng mushkul muammolaridan biri hisoblanadi. 
7.
Personalni mukofotlash. 
Personalni mukofotlash bajarilgan ish uchun to’lov hisoblanadi. Mukofot adolatli 
bo’lishi va imkon darajasida personal va korxonani, ishga yollovchi va xizmatchini 
qanoatlantirishi lozim. 
8.
Markazlashtirish. 
Markazlashtirish boshqaruv tizimi hisoblanmaydi, u o’z-o’zicha yaxshi yoki 
yomon bo’lishi mumkin emas. U rahbar qarashlari hamda shart-sharoitga qarab qabul 
qilinishi yoki rad etilishi mumkin. Biroq, markazlashtirish katta yoki kichik darajada 
hamisha mavjuddir. Gap korxona uchun eng maqbul bo’lgan markazlashtirish 
darajasini topishda qolgan. 
9.
Mansab darajalari. 
Mansab darajalari quyi lavozimdan eng yuqori lavozimgacha bo’lgan 
rahbarlik mansablari pillapoyasidir. 
10.Tartib. 
Moddiy tartib qoidasi hamma uchun ma’lum: har bir buyum uchun muayyan 
o’rin va har bir buyum o’z o’rnida. Ijtimoiy tartib qoidasi ham shunday: har bir shaxs 
uchun muayyan o’rin va har bir shaxs o’z o’rnida. 
11.Adolat. 
Personalni o’z xizmat vazifalarini sidqidildan va sadoqat bilan ijro etishiga 
rag’batlantirish uchun unga yaxshi munosabatda bo’lish kerak. Adolat - yaxshi 
muposabat bilan huquq tartiboti yig’indisidir. 
12.Personal tarkibining doimiyligi. 
Personalning qo’nimsizligi bir vaqtning o’zida ishlar ahvoli qoniqarsiz 
ekanligining sababi va oqibatidir. Shunga qaramasdan, tarkibda o’zgarishlar bo’lishi 
muqarrar: personal yoshi, kasalligi, iste’foga chiqishi, vafoti ijtimoiy tuzilma tarkibini 
o’zgarti-radi. Ayrim xizmatchilar o’z vazifalarini ijro etish qobiliyatini yo’qotadilar, 
boshqalar esa zimmalariga yuksakroq mas’uliyat olishga qodir bo’lmaydilar. 
Shunday qilib, boshqa tamoyillar kabi ishchi kuchi tarkibining doimiy bo’lishi 
tamoyili ham o’z chegaralariga ega. 
10.
Tashabbus. 

---

21 
Tashabbus deb, reja tuzish va uni amalga oshirish imkoniyatiga aytiladi. Taklif va 
amalga oshirish erkinligi ham tashabbus kategoriyasiga taallukdidir. 
14. Personalning birlashishi. 
Personalni ayirish kerak emas. Biz uchun dushman kuchlarini ojizlashtirish 
uchun ularni bir-biridan uzish mahoratdir. Biroq korxonadagi o’z kuchlaringizni uzish 
qo’pol xatodir
1
. 
Menejmentni rivojlantirishda klassik davr hisoblangan, F.Teylor, G.Emerson, 
A.Fayol tomonidan ishlab chiqilgan boshqaruv tamoyillari XX asrning hech 
mubolag’asiz eng muvaffaqiyatli tadbirkori hisoblangan amerikalik