О‘zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi

1.2-§. Ta’lim bosqichlarida ma’ruza turlari va tashkil etish texnologiyalari tahlili
Ma’ruzani rejalashtirishda uning qanday ma’ruza ekanligini hamda ma’ruza maqsadini to‘g‘ri aniqlash ham muhim hisoblanadi.
Ma’ruzalar didaktik vazifasiga ko‘ra quyidagi turlarga bo‘linadi:
1. Kirish ma’ruzasi. Bunday ma’ruzaning vazifasi talabalarga fan to‘g‘risida umumiy yo‘nalish berish, ularda qiziqish uyg‘otish, qo‘yilgan savollar bo‘yicha mustaqil fikrlash va javoblar izlashga yo‘naltirishdan iborat. Bunday ma’ruzada tashkiliy-yo‘naltiruvchi va motivatsion funksiyalar ustun turadi.
2. Mavzu bo‘yicha ma’ruza. Ma’ruzada aniq bir muammo yoki mavzu bo‘yicha ma’lumotlar namoyish etilib, tahlil qilinadi, xulosa chiqarilib isbotlanadi. Ma’ruzani rejalashtirishda axborot berish, tashkiliy-yo‘naltiruvchi va metodologik funksiyalarga ko‘proq e’tibor qaratish talab etiladi.
3.Yakuniy yoki umumlashtiruvchi ma’ruza. Ma’ruza maqsadi -semestr davomida o‘tilgan mavzular bo‘yicha berilgan materiallarning o‘zak g‘oyasini va mohiyatini maksimal darajada qisqa shaklda berib, obyektlar va holatlar o‘rtasidagi o‘zaro munosabat va bog‘lanishlarni ajratib tizimlashtirishdan iborat.
Ma’ruzalar, uni rejalashtirishdagi ustun turuvchi funksiyalarni amalga oshirish mazmuniga qarab ham quyidagi turlarga bo‘linishi mumkin:

• 
  axborot-tahliliy;
  
• 
  muammoli;
  
• 
  tashkiliy -yo‘naltiruvchi (yo‘l-yo‘riq, ko‘rsatma beruvchi);
  
• 
  ma’ruza-maslahat;
  
• 
  ma’ruza -muloqot;
  
• 
  hodisaviy ma’ruza.
  

Yuqoridagi ma’ruza turlari ichida muammoli ma’ruzalar alohida e’tiborga ega hisoblanadi. Bunda ma’ruzachi dastlab muammoli vaziyatni hosil qilishi, keyin muammoning mohiyati va tahlilini keltirishi va muammo yechimi bo‘yicha o‘z farazlarini bayon etishi lozim.
Ta’kidlash lozimki, ma’ruzalar - zamonaviy ta’lim tizimida o‘qitishni tashkil etishning yetakchi shakli ekanligi saqlanib qolgan holda, uning turlari, shakli va mazmunini intensiv rivojlanishi zarur. Albatta ma’ruzaning turi, shakli, mazmuni va funksional vazifasi ta’lim beruvchi va ta’lim oluvchi o‘rtasidagi o‘zaro, birgalikdagi faoliyatni belgilaydi.
Zamonaviy ma’ruzalarning turli xilda ekanligini e’tiborga olgan holda, klassik ta’lim modeli doirasida ma’ruzaning quyidagi xususiyatlarini ko‘rsatish mumkin (1-расм)