O’zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta’lim vazirligi

kоmplеks ilmiy yo’nаlish sifаtidа ko’rib chiqilgаn. Bundаy yondаshuv

R.А.Mаvlоnоvа[29.] tоmоnidаn tаdqiq etilib tа’lim tizimidа innоvаtsiоn

jаrаyonlаrning uch blоkli tuzilishigа mоs kеlаdi: Ta’lim tizimiga kirib kelayotgan yangilanishlar uning mazmunini,

tuzilishini, usullarini qayta ko’rib chiqish, mukammallashtirish zaruratini uyzaga

keltiradi. Jumladan oliy ta’lim sohasi ham bundan mustasno emas. Hozirgi kunda

oliy ta’lim tizimida keng qo’llanilayotgan modul tizimi, reyting asosida baholash,

yangi pedagogik texnologiyalar, test sinovlari shular jumlasidandir.

Hozirgi davr talabasi dunyoqarashi keng, erkin fikirlovchi voqelikka adekvatto’g’ri

baho bera oluvchi, o’tkir zehinli, mustahkam irodali, qisqa qilib aytganda

uyksak intelluktual kuchga ega bo’lmog’i lozim. Buning uchun esa ta’lim

tizimiga yangi innovatsiyalarni ta’sis etish zarur va shartdir. Talaba (sust)

tinglovchi-ob’yekt bo’lmay, ta’lim jarayonining (faol) ishtirokchisi- sub’yektiga

aylanishi zarur bo’ladi.

X o ’sh, ushbu jarayonda integratsiyalarning roli qanday? Avvalambor

integratsiya tushunchasining mohiyatini ko’rib chiqaylik. Psixologik-pedagogik

nuqtai nazardan qaraganda integratsiya ijtimoiy-psixologik aspekt bo’lib, biror bir

yangilikni ijtimoiy sohaga tezkorlik bilan tadbiq etish va ta’lim jarayonini

jadallashtirish demakdir.

Innovatsiyalar esa faoliyat jarayonida turli ijtimoiy-psixologik to’siqlarni

yengish uchun shart-sharoit yaratib boradi. Ushbu jarayonda maqsadi, vazifasi va

qiziqishlari turlicha bo’lgan ijtimoiy guruhlar ishtirok etadi. Motivatsiyalar

xarakterining tipi ham innovatsion faoliyat mazmuniga va sifatiga ta’sir o’tkazadi.

Bundan tashqari innovatsiyalarni tatbiq etish jarayonida ustanovkalar, shaxsning

yo’nalishi va ma’naviy axloqiy sifatlari ham ma’lum darajada ahamiyat kasb etadi.

Talabalarni yangiliklar qabul qilish va unda ishtirok etishga tayyorgarligini

shakllantirish, yangilikni qabul qilish qobiliyatini o’stirish maqsadida, bilish

jarayonini aktivlashtiruvchi ijtimoiy-psixologik usullardan foydalanish lozim.

Bunday usullarga psixologik treninglar, rolli o’yinlar va boshqalarni misol qilib

keltirishimiz mumkin.

Hozirgi kunda ta’lim tizimiga kiritilayotgan yangi pedagogik texnologiya

jarayoni ham innovatsiyalar va integratsiyalarning yorqin misolidir.

Q o ’ yilayotgan identiv maqsadlar, nazorat topshiriqlarni aniq fe’llarda

ifodalanishi talaba aqliy faoliyatining rejasini yaqqol ko’rsatadi, o’z-o’zini

boshqarishning yo’nalishini belgilaydi. Bu innovatsion faollikning aniq

ko’rinishiga misol bo’la oladi. Aqliy faoliyatni jonlashtirishda ushbu yo’nalish

maqsadlarni belgilashga yordam beradi. Maqsadning aniqligi esa, faoliyatning

sermahsulligidir. Qachonki faoliyat o’zining ijobiy natijalarini berar ekan bu ayni

muddaodir.Ammo ushbu jarayonni tashkil etishda talabalar o’quv faoliyatiga

ta’sir qiluvchi ijobiy va salbiy omillar turkumi mavjuddir:

· bilim maskanlarida zamonaviy texnik vositalar va asboblarning mavjudligi;

turli xil to’garak, sektsiya, bilim uylari faoliyat ko’rsatishi va ularda qatnashish

imkoniyatining borligi;

· oila muhitida yaratilgan moddiy va ma’naviy shart-sharoitlar hamda

shaxslarning ruhiy rag’batlanishi yo’lga qo’yilganligi;

· shaxslar bilan o’zaro muloqotlar o’rnatilishining uzluksizligi va oilada

shaxslararo iliq psixologik muhitning hukm surishi;

· turli televizion viktorinalar, bahslar, tortishuvlar, zukkolik, ijodkorlik,

tezkorlik bo’yicha musobaqalar uyshtirilishi va ularda qatnashish (ishtirok

etish) imkoniyati yaratilganligi;

· ortiqcha informatsiya, xabarlar ko’lamini kamaytirish (masalan, videolar,

avtomat o’yinlar);

· yoshlarni ro’zg’or ishlari bilan band qilib qo’yish, oila muhitida

mehnatning shaxslararo oqilona taqsimlanmasligi va shaxsni qat’iy

uymush bilan shug’ullanishga majbur etilganligi;

· hozirgi davrda ayrim kasblarning nufuzini kamayib ketayotganligi

talabalarning o’quv motivlariga kuchli ta’sir qilayotganligi;

· o’g’il va qizlarda vatanparvarlik va milliy iftixor tuyg’ularining

beqarorligi va ularning shakllanishining orqada qolishi;

· yoshlar o’rtasida borliqqa, jamiyatga, shaxslararo munosabatga,

isrofgarchilikka, fidoyillika nisbatan loqaydlikning mavjudligi va

boshqalar.

S h unday ekan, uyqoridagi ijobiy omillarni kuchaytirish, salbiy omillar

ta’sirini kamaytirish va yo’qotish chora tadbirlarini belgilab borish va integratsion

jarayonda innovatsion omillarga alohida e’tibor berish, psixologik asoslarini

o’rganish hamda tahlil qilib borish ijobiy natija beradi.

Mustaqil fikr-mulohaza insonda mavjud bilimlarni, fikr va voqelikka bo’lgan

munosabatlarning erkin uyzaga chiqarilishidir. Albatda, ushbu jarayon o’z

o’zidan ro’yobga chiqmaydi, ayniqsa ta’lim-tarbiyada.

M a’lumki ta’lim-o’qituvchi va o’quvchi orasida o’rnatiladigan pedagogik

munosabatlar majmuidir. Ana shu munosabatlarda o’zaro ishonch, talab va tartib

muhimdir, ya’ni bilimlar ortib boradi, intellekt mukamallashadi. Ta’lim tizimiga

joriy etilayotgan zamonaviy pedagogik texnologiyalardan ko’zlanayotgan asosiy

maqsad ham huddi ana shundadir. Yangicha yondashuv jarayonida bilim

talabalarning o’z ijtimoiy tartiblari asosida paydo bo’ladi va xulq-atvor shaklini

ham o’zgarishiga ta’sir qiladi. Mustaqil fikrlarni bildirar ekan, talaba ta’lim

jarayonining faqat sub’ekti sifatida ham namoyon bo’ladi, ya’ni teng xuquqli

ta’lim diologini vujudga keltiradi.

A yniqsa, ta’limni muammoli tashkil etish talaba o’quv faoliyatiga ijobiy

ta’sir ko’rsatadi. Ushbu jarayonni yanada muvoffaqyatliroq chiqishi uchun

psixologik asosga e’tiborni qaratish kerak.

Zamonaviy pedagogik texnologiyalar asosida ta’lim jarayoni tashkil etilganda

bilim egallashning bir qancha bir-biriga bog’liq bo’lgan bosqichlari mavjud bo’lib,

tayyor bilimlarni o’quvchi ongiga yetkazish, esga olish, esda saqlash, qayta esga

tushurish, so’zlab berish, yozma ifodalash kabi holatlar bilish, tushunish

darajalarini ifodalaydi. Bu darajalarda bilim oluvchidan ijodiy yondashuv talab

etilmaydi. O’zlashtirishning keyingi darajalarida o’quvchilar olgan bilimlarini

amalda tatbiq etishi, ma’lum natijalarni qo’lga kiritishi, to’ldirishi, boyitishi,

o’zgartirishi, o’zining mustaqil nuqtai nazariga ega bo’lishi talab etiladi. Bu

o’zlashtirish darajalari uchun muammoli yondashuv ahamiyatli hisoblanadi.

O’quv jarayonini muammoli tarzda tashkil etish auditoriyaga o’ziga xos psixologik

jihtdan yondashuvni talab etadi. Buning uchun o’quvchi va auditoriya o’rtasida

hech qanday psixologik g’ov bo’lmasligi, iliq psixologik muhit yaratilishi

kerak. Psixologik g’ovni olish uchun tanishuv treningi o’tkazish tavsiya etiladi.

Tanishuv treningida har bir talaba ismini, ismining ma’nosini aytishi, yoki ismini

aytib, o’zida mavjud bo’lgan biror fazilatni ifoda etishi lozim. So’ngra bugungi

mashg’ulotni samarali o’tkazish qoidasi qabul qilinadi. Ushbu jarayon auditoriya

bilan birgalikda amalga oshiriladi. O’qituvchi bugungi mashg’ulotning

samaradorligini ta’minlash uchun talabalar qanday qoidalarga amal qilishi

lozimligini auditoriyadan so’raydi. Mashg’ulotning samaradorligini ta’minlash

uchun quyidagi qoidalarga amal qilinishi tavsiya etiladi: