O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi



Yüklə 6,42 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə10/310
tarix01.04.2022
ölçüsü6,42 Mb.
#84942
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   310
fayl 1622 20210825 (1)

 
1.1-rasm.1
o
 yoy uzunligini 
aniqlash  



                                      R =
360°

∙ S                                                           
(1.2) 
formula yordamida hisoblab chiqarsh  mumkin, S-  meridianining  1
°
 yoyi  uzunligi 
qiymati. 
Geodeziya 
fani 
 
qadimgi 
zamondamadaniy mamlakatlardan bo’lgan  
Arabiston,  Xitoy,  Hindiston  va  O’rta  Osiyoda 
matematika,  astronomiya  fanlari  bilan  bir 
qatorda 
taraqqiy 
etgan. 
Bu 
sharqiy 
mamlakatlarning 
buyuk 
olimlari 
yerning 
kattaligini  aniqlash  ustida  ko’p  ish  qilganlar. 
Masalan,  IX  asrning  boshlarida  arab  halifasi 
ma’lum topshirig’i bilan Mesopotamiya tekisligida yer sharining kattaligini aniqlash 
maqsadida  gradus  o’lchash  ishi  olib  borilgan.  Bu  ishga  Xalid  Abdumalik  al 
Merverrudi, Ali ibn al Asturlabi va Ahmad ibn al Buhturiy az Zarra rahbarlik qilgan. 
Shu  vaqtda  ma’mun  halifalikining  siyosiy  va  ilmiy  markazi  Bog’dod  shahri 
observatoriyasida  ishlayotgan  xorazmlik  ulug’  matematik  va  astronom,  hozirgi 
zamon algebrasining asoschisi Muhammad ibn Muso Xorazmiy  (VIII asr oxiri IX 
asr  boshlari)  ham  qatnashgan.  Olimlar  o`lchahs  ishlari  natijasida  yer  shari 
meridianining 1
°
 yoyi uzunligi 52,27 arab miliga (1 arab mili 1973,2 m) yoki hozirgi 
o’lchov birligida 111,8, km ga teng ekanligini aniqlaganlar. Hozirgi ma’lumotlarga 
ko’ra, meridian 1
°
 yoyining o’rtacha uzunligi 111,2 km; demak, yuqorida aytilgan 
gradus o’lchash ishlari o’z davri uchun ancha aniq bajarilgan hisoblanadi. 
Yerning kattaligini aniqlash maqsadida o’tkazilgan gradus o’lchashlarda eng 
qiyin ishlardan biri bir-biridan juda uzoq masofada joylashgan ikki nuqta orasidagi 
masofani  o’lchash  bo`lganligi  sababli  olimlar    shu  davrda  yer  yuzidagi  uzoq 
masofani o’lchamasdan turib,Yer shari kattaligini aniqlash usulini yaratish ustida ish 
olib  borishgan.  Bu  usullardan  biri  balandligi  ma’lum  bo’lgan  tog’  tepasida  turib 
gorizontni pasayish burchagini o’lchash yo’li bilan meridianning 1
°
 yoyi uzunligini 
aniqlashdir.  Bu  usuldan  birinchi  bo’lib  IX  asrning  oxirlarida  astronom  Abu  Tayib 
Sind Ali va  o’zbek olimi Abu Rayhon Beruniy (973-1052 yillar) foydalangan. Yer 
shari  kattaligini  aniqlashda  shu  usulni  qo’llashgan.  Abu  Rayhon  Beruniy  
 

Yüklə 6,42 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   310




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə