47
yoki planda o’lchab olingan chiziqning uzunligini sonli va natural masshtabda
ko’paytirib hisoblashga to’g’ri keladi.
Masshtab grafik shaklida ifodalansa, chiziqli masshtab deyiladi. Chiziqli
masshtab bitta chiziqdan yoki ikkita parallel chiziqdan iborat bo’lib, chiziqlar
ma’lum uzunlikdagi kesmalarga bo’linadi. Kesma masshtab asosi deyiladi. Odatda
masshtab asosi 1yoki 2 sm ga teng bo’ladi. kesmalar ustiga uning yer yuzidagi
uzunligi yozib qo’yiladi. Chiziqli masshtabning chap tomonidagi birinchi kesma
teng o’n bo’lakka bo’linadi, har bir bo’lak shu masshtabning grafik aniqligi deb
ataladi. Masalan, masshtabning asosi 1 sm bo’lsa yer yuzida 250 m, grafik aniqligi
1 mm bo’lsa, u joyda 25 m ga teng.
Karta yoki planda o’lchangan chiziqning joydagi uzunligini bevosita
aniqlashda chiziqli masshtabdan foydalaniladi. Chiziqli masshtabning grafik
aniqligi uning tuzilishiga bog’liq. Chiziqli masshtabning birinchi bo’lagi qancha
kichikroq bo’laklarga bo’linsa, masshtabning aniqligi shuncha ortadi. Lekin uning
birinchi bo’lagini 1 mm dan ham kichikroq bo’laklarga bo’lib bo’lmaydi. Chunki 1
mm dan kichik bo’laklarni ko’z ilg’amaydi.
Kartada o’lchangan chiziqlarning joydagi uzunligini aniqroq o’lchashda
ko’ndalang masshtabdan foydalaniladi. Ko’ndalang masshtab matall lineykalarda,
ba’zi bir geodezik asboblarda va transportirlarda beriladi. Ko’ndalang masshtabning
asosi 2 sm, grafik aniqligi 2 mm ga eng kichik bo’lagi 0,2 mm ga teng.
Dostları ilə paylaş: