48
Yer yuzining yassi deb qabul qilinadigan qismini qog’ozda tasvirlaganda ro’y
beradigan xato juda kichik bo’lishi sababli uni e’tiborga olmasa ham bo’ladi. Shunga
ko’ra katta territoriyalarning kartalarini tuzishda yer ellipsoidi yuzasi ma’lum
kattalikdagi trapetsiyaga bo’lingan deb faraz qilinadi. (5.1a-rasm
).
Yirik masshtabli
topografik kartalar tuzishda bu trapetsiyaning har birini tekislik deb qabul qilish
mumkin. Har bit trapetsiyani tekislikka
yoyganda ro’y beradigan xato juda kichik
bo’lganligidan uni e’tiborga olmasa ham
bo’ladi. Bir necha trapetsiyani yoyganda ular
orasida ochiq joylar qoladi(5.1b-rasm), bu
ochiq
joyni
to’rtta,
hatto,
to’qqizta
trapetsiyaga teng tarqatish yo’li bilan
yo’qotish mumkin. Lekin ko’p trapetsiyani
bir-biriga tutashtirganda hosil bo’ladihan
ochiq joylar kartalar tuzish va ulardan foydalanishni ancha qiyinlashtiradi. Bu
qiyinchilikni bartaraf qilish maqsadida 1930-yildan boshlab MDH da 1:10000-
1:500000 masshtabli topografik kartalar tuzishda Gaussning teng burchakli
ko’ndalang silindrik proyeksiyasi qo’llanila boshlandi. Bu proyeksiya meridian
bo’yicha cho’zilgan territoriyalarni tasvirlashda juda qulaydir. Gauss proyeksiyasini
qo’llanishda Yer ellipsoidi Grinvich meridianidan boshlab 6
o
li 60 ta meridional
zonaga bo’linadi. So’ngra har bir zona alohida-alohida tekislikda tasvirlanadi.
Demak, Gauss proyeksiyasida “ko’p qirrali proyeksiya” ,“ko’p zonalar” bilan
almashtiriladi.
Har bir meridianal zonaning yahlit tasvirini hosil etish uchun Yer ellipsoidi
ko’ndalang silindr ichiga joylashtiriladi va har bir zonaning meridian va parallel
chiziqlari silindrning ichki yuziga proyeksiyalanadi. Bunda burchaklarning
o’zgarmasligi shart qilib qo’yiladi. Shuning uchun Gauss proyeksiyasida tuzilgan
kartalarda tasvirlangan burchaklar qiymatiga teng bo’ladi. har bir zona
proyeksilangan silindrni ma’lum yasovchi bo’yicha kesib tekislikka yoyganda har
bir zonaning o’q meridiani va ekvator bo’lagida masshtab o’zgarmaydi, lekin o’q
Dostları ilə paylaş: