O‘zbekiston respublikasi olliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi mirzo ulug’bek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

Bir narsaga tayanmagan quruqdan - quruq tafakkur bo`lishi mumkin emas. Taqqoslash, tahlil va sintez, abstraktsiya va umumlashtirish, tasniflash va tizimga solish aqliy operatsiyalarning asosiy turlaridir. Bizda yangi hukmlar ana shu operatsiyalar jarayonida hosil bo`ladi, real olamdagi narsalar va hodisalar to`g`risidagi tushunchalar vujudga keladi.

• Bir narsaga tayanmagan quruqdan - quruq tafakkur bo`lishi mumkin emas. Taqqoslash, tahlil va sintez, abstraktsiya va umumlashtirish, tasniflash va tizimga solish aqliy operatsiyalarning asosiy turlaridir. Bizda yangi hukmlar ana shu operatsiyalar jarayonida hosil bo`ladi, real olamdagi narsalar va hodisalar to`g`risidagi tushunchalar vujudga keladi.

Sharq mutafakkirlari asarlarida tafakkur muammosining talqini.

• IX—XII asrlar davomida O`rta Osiyo xalqlari dunyo madaniyatiga ilm-fanning turli soxalari bo`yicha, xususan, arab yoki traditsion an`anaviy ilmlar, ya`ni asosan gumanitar ilmlar sohasida ham, noarab, noan`anaviy ilmlar, ya`ni falsafiy ilmlar, tabiatshunoslik ilmlari sohasida ham juda ulkan hissa qo`shdilar. Bu davrda yashab ijod etgan O`rta Osiyolik buyuk olimlarning ijodi, faoliyati, asarlari O`rta asr ilm-fani rivojida nixoyatda muxim o`rin tutadi. O`rta Osiyodan chiqqan Xorazmiy, Farg`oniy, Forobiy, Ibn Sino, Beruniy singari olimlarning nomi butun Sharq va Ovro`po O`rta asrida nihoyatda xurmat bilan tilga olinadi.
• Xorazmiy O`rta asr Sharqida birinchi bo`lib tarix yozganlardan biridir. Uning «Kitob at-tarix» asari dan ayrim parchalar saqlanib qolgan. Bulardan tashqari yana u astrologiyaga oid, kalendar tuzish, vaqtni o`lchash, soat haqida ham risolalar yozgan, lekin ularning ko`pchiligi bizga qadar yetib kelmagan.

Hindistonda vujudga kelgan o`nlik sistemasi Xo­razmiy asari tufayli musulmon Sharqi va Ovro`poga ma`lum bo`ldi. Uning «Ziji» asari qadimgi yunon va hind astronomiyasi erishgan yutuqlar asosida yaratilib, u O`rta asrda bu sohadagi tadqiqotlarni boshlab berdi.

• Hindistonda vujudga kelgan o`nlik sistemasi Xo­razmiy asari tufayli musulmon Sharqi va Ovro`poga ma`lum bo`ldi. Uning «Ziji» asari qadimgi yunon va hind astronomiyasi erishgan yutuqlar asosida yaratilib, u O`rta asrda bu sohadagi tadqiqotlarni boshlab berdi.
• Xorazmiyning zamondoshlaridan biri mashxur ast­ronom Abul Abbos Farg`oniydir (860 yillar o`rtasida vafot etgan). U ham O`rta Osiyodan bo`lib, xalifalik markazi Bag`dodda xizmat qildi, musulmon Sharqida falakiyot ilmiga asos soldi. Uning jug`rofiya, falakiyotga oid asarlari ma`lum bo`lib, uni dunyoga mashxur qilgan «Javomi ilm an-nujum val xarakat as-samo-viya» kitobidir. Bu asar XII asrdayoq lotin tiliga tarjima etilib, tezda butun Ovro`poda mashxur bo`lib ketdi. Algorezm kabi uning lotincha nomi «alfraganus» ham o`sha davrdagi juda ko`p manbalarda uchraydi.
• Farg`oniyning bu asarida juda ko`p pa muhim jug`rofiy ma`lumotlar ham keltiriladi. Shuning uchun ham uning nomi juda ko`p manbalarda O`rta Osiyolik mashxur astronom va geograf sifatida tilga olinadi.

Kurinadiki, bu davrda qomusiy olimlar bilan birga ma`lum ilmlar darajasi yoki konkret ilm soxasi bilan shug`ullanib, unda muxim natijalarni qo`lga kiritgan bir qator olimlar ham faol ish olib borganlar.
XIII asrda O`rta Osiyoning turli shaxarlarida ilm bilan mashg`ul bo`lgan olimlarni sanab o`tish mumkin. Xakim Termiziy, Ismoil Jurjoniy, Charminiy, Sam`oniy, Zamaxshariy, Narshaxiy, Balxiy, Masixiy, ibn Iroq, Faxriddin Roziy, Muhammad Buxoriy, Abduraxmon Marvoziy kabi ko`plab olimlar shular jumlasidandir.

• E’tiboringiz uchun rahmat!