O`zbekiston respublikasi

Mavzu bo‘yicha adabiyotlar, normativ-huquqiy hujjatlar sharxi.O‘qitish metodlarining yangilanib turilishi metodologik tan olingan jarayon hisoblanadi. Ilmiy izlanish metodlarini matematika darsida qo`llanilishi, o‘qitish metodlarini rivojlantirishda taniqli psixolog-pedagog olimlar ish olib borishgan., Sh.О.Alimоv, A.Ra’imqоriyev, SH.E.Qurbonov, , S.I.Shvarsburd, , О.I.Smirnоv, T.R.To‘laganov, YU.G‘.Maxmudov, B.Mirzaxmedov, X.Omonov, M.Tojiev, N.Eshpo‘latov, J.I.Ikromov, N.R.G‘aybullaev, A.Artiqboev, A.Narmanov, Q.Jumaniyozov va rus metodist M.M.Mоshkоvich ,Yu.M.Kоlyagin , M.L.Galiskiy, Ye.Kоchetkоv V.N.Fyodorova, I.D.Zverev boshqa olimlar metodik yo‘l-yo‘riq ko‘rsatganlar.
Malaka ishi tuzilmasining tavsifi. Malaka ishi kirish, ikki bob, to`rtta paragraf, xulosa va foydalanilgan adabiyotlardan iborat holda yoritib berilgan. Ishning asosiy hajmi 40 betni tashkil etadi.


ASOSIY QISM
I BOB. ILMIY IZLANISH METODLARI
1.1. Matematika o`qitishda kuzatish, tajriba va taqqoslash metodlari
1. Mahlumki, matematika fani ideal ob`ektlar bilan shug’ullanadi, lekin uning mazmunida barcha matematik ob`ektlar moddiy olam predmetlarini aks ettiradi, ularning mohiyati moddiy predmetlar hossalarini qarashda ikkinchi darajalilarini hisobga olmaslikni anglatib, tekshirilayotgan hossalar eng umumiy va sof holda namoyon bo`ladi. Shuning uchun ham barcha matematik tushunchalar va qoidalar borliqning eng chuqur va umumiy hossalarini bilishni talab etadi.
Tabiat qonunlarini o`rganishda matematika mahsus vositalar, tadqiqotning ilmiy usullaridan foydalanadi. O`qitish jarayonida esa o`quvchilar matematik haqiqatlarni kashf etuvchilar holatiga qo`yiladi va shuning uchun matematik tadqiqotlar ilmiy usullari bir vaqtning o`zida o`quvchilarni o`qitish usullari ham hisoblanadi. Shunday qilib, matematik tadqiqotning matematika o`qitishda qo`llaniladigan asosiy usullari quyidagilardan iborat:
kuzatish va tajriba;
taqqoslash va analogiya;
analiz va sintez;
umumlashtirish,
mahsuslashtirish,
konkretlashtirish
abstraktsiyalash.
2. Kuzatish deb, atrof-olam alohida ob`ektlar va hodisalarining hossalari va munosabatlarini ular mavjud bo`lgan tabiiy sharoitlarda o`rganish usuliga aytiladi.
Kuzatishni oddiy qabul qilishdan farq qilish lozim. U yoki bu ob`ektni qabul qilish – bu ob`ektning sezgi organlarimizga tahsir etish paytidagi ongda bevosita aks etish jarayoni bo`lib, kuzatish uni o`z ichiga oladi va u bilan chegaralanmaydi.
Kuzatish hotirada saqlash va keyin kuzatish natijalarini so`zda (yoki yozuvda) aks ettirilishiga ham bog’liqdir.
Tajriba deb, ob`ektlar va hodisalarni o`rganishning shunday usuliga aytiladiki, bunda biz ularning tabiiy holatiga va rivojiga aralashamiz, ular uchun sunhiy sharoitlar yaratamiz, qismlarga ajratib boshqa ob`ektlar va hodisalar bilan bog’lanishlar hosil qilib tadqiq etamiz.
Har bir tajriba kuzatish bilan bog’liq. Tajriba o`tkazayotgan shahs tajriba borishini kuzatadi, yahni ob`ekt va hodisalarning yaratilgan sunhiy sharoitlardagi holati, o`zgarishi va rivojlanishini kuzatishni amalga oshiradi.
Kuzatish va tajriba usullari tabiiy fanlar, fizika, kimyo, biologiyada asosiy o`rinni egallaydi. Matematika esa umumiy holda tajribaviy fan emas, shuning uchun matematik tadqiqotlarda bu usullar muhim o`rin egallamaydi.
Maktabda matematika o`qitishda kuzatish va tajriba keng qo`llaniladi, ayniqsa bu usullarni qo`llash yahshi natijalar beradi.
1. Natural sonlarni tub ko`paytuvchilarga ajratishni kuzatib, turli natural sonlar uchun bu yoyilmalarni topib, tub va murakkab son tushunchalari mahnosini tushunadilar.
2. Uchburchak ichki burchaklari yig’indisining qiymatlarini tajriba yo`li bilan aniqlab, uning yoyiq burchakka teng ekanligini topadilar, huddi shunga o`hshash kuzatish va tajriba orqali yasash va o`lchashlar natijasida muhim geometrik hossa, qonuniyatni ochishga va uni isbotlashga zamin tayyorlanadi.
Hulosa qilib aytganda, kuzatish va tajriba matematik tadqiqotlarda asosiy usullar qatoriga kirmasa-da, uni o`qitish va o`rganishda qo`llanilishi mumkin. Bu usullarni qo`llash natijalari u yoki bu matematik mahlumotni qathiy asoslash uchun to`liq yetarli emas, vaholanki, uni topish va izlashda qo`l keladi.
3. Taqqoslash – o`rganilayotgan ob`ektlarning o`hshashlik va farqlarini fikran ajratishdan iborat.
Taqqoslash tadqiqot usuli sifatida ob`ektlarga matematik hossalarini o`rganish uchungina emas, balki bu hossalarni o`rnatishda ham foydalaniladi.
Taqqoslashni qo`llashda quyidagi talablar bajarilishi lozim:
1.Bir-biri bilan mahlum bog’lanish va aloqalarga ega ob`ektlarni taqqoslash lozim, yahni taqqoslash mahnoga ega bo`lishi talab etiladi. Masalan, ikkita funktsiya hossalarini, ikkita bir jinsli miqdorlarni taqqoslash o`rinli, lekin uchburchak perimetri va tetraedr massasini taqqoslash mahnoga ega emas.
2.Taqqoslash reja asosida amalga oshirilishi kerak, yahni taqqoslash o`tkazilayotgan bosqichlar, hossalar aniq belgilanishi zarur. Masalan, ko`pburchaklar bir hil perimetrga ega bo`lganda yuzalarini taqqoslash, ichki burchaklari yig’indisiga ko`ra taqqoslash, ichki va tashki chizilgan aylanalar radiuslari bo`yicha taqoslash kabi bosqichlar yoki hossalar bo`yicha taqqoslanishi mumkin.
3. Matematik ob`ektlarni bir hil hossalari bo`yicha taqqoslash to`la bo`lishi, yahni ohirigacha yetkazilishi lozim. Buning mahnosi shuki, taqqoslanayotgan hossa bo`yicha ob`ektning yetarlicha barcha hossalarini tadqiq etish talab etiladi. Masalan, ichki chizilgan burchak kattaligini turli holatlar uchun tekshirib, uning yagona umumiy hossasini keltirib chiqarish zarur.
Matematika o`qitishda ham taqqoslashdan foydalanish muhim ahamiyatga ega. Masalan, arifmetik progressiyani o`rganishda o`quvchilarga bir nechta turli sonli ketma-ketliklar berilib, ular orasidan umumiy hossaga ega bo`lganlarini topish, keyin ularning tuzilishi qonuniyatini aniqlash talab etiladi:
1) 2, 4, 6, 8, … ; 2) –3, -5, -7, -9, ... ; 3) 1, -1, 1, -1, … ; 4) 2, 2, 2, .. ;
5) 2, 5, 8, 11, 14 ,... ; 6) 3, 9, 27, … sonli ketma-ketliklarni taqqoslashda o`quvchilar 1), 2), 4), 5) ketma-ketliklar umumiy hossaga, yahni ketma-ketlikning har bir hadi (birinchisidan tashqari) bu ketma-ketlikning oldingi hadiga bu ketma-ketlik uchun o`zgarmas bo`lgan sonni qo`shish bilan hosil qilinish qonuniyatini aniqlaydi.
Shu bilan birga arifmetik progressiyaning boshqa muhim hossalari: istalgan hadi ikki qo`shni hadlari o`rta arifmetigiga tengligi, toq sondagi arifmetik progressiya chetlaridan bir hil uzoqlikdagi hadlar yig’indisi
n - hadga tengligi va hokazo, yahni bunda taqqoslashdan tadqiqotga o`tish imkoniyatlari mavjud.