O’zbekstan respublikasi joqari ha’m orta arnawli ta’Lİm wa’ZİRLİGİ berdaq atindag’I
Yüklə 0,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Uglekislıy gaz.
kislorodlıq rejimi ko’p sanlı faktorlarg’a baylanıslı. Atmosferadan kislorodtın’ suwg’a kiriwi suw beti arqalı boladı h’a’m fotosintez zonası da joqarı qabatta boladı, sonlıqtan suw beti, suw tu’bine qarag’anda kislorodqa ko’p toyıng’an boladı. Bug’an kislorodlı dixotomiya dep aytıladı. Kislorodtın’ suw massasında ten’dey tarqalıwı gomooksigeniya dep aytıladı. Gomooksigeniya suwdın’ vertikal bag’ıtta aralasıwı waqıtında bayqaladı. Kislorodlı dixotomiya suwsaqlag’ıshının’ stagnatsiya (zastoya) waqtında, yag’nıy suw massasında vertikal tserkulyatsiya waqtında boladı. Organizmnin’ kislorodqa bolg’an talabına qaray evri h’a’m stenoksidli dep bo’liwge boladı. Evrioksid formag’a shayanshanı Cyclops strenus , qurttan Tubitex tubitex, mollyuskalardan- Viviparis viviparis, h’.t.b. organlardı yag’nıy kislorod joq jerde yamasa kislorodqa ko’p toyıng’an jerlerde de tirishilik etedi. Al stenoksid formag’a kirpikli qurtlar-Planaria alp8na, shayanlar- Mysis relicta, h’.t.b. Organizmler kislorod kontsentratsiyanın’ 3-4 ml/l dep to’men bolmag’an ortalıqta tirishilik etedi.
na’tiyjesinde, atmosferadan kiriwi h’a’m h’a’r qıylı birikpelerden bo’liniwi 1-gezekte ko’mir kislotasının’ duzlarınan bo’liniwi na’tiyjesinde boladı. Suwdag’ı SO g’
kontsentratsiyanın’ .azayıwı tiykarınan fotosintez protsessin ju’rgiziwshi organizmlerdin’ qabıllawı h’a’m ko’mir kislotası duzlarına birigiwi na’tiyjesinde azayadı. SO g’
nin’ absorbtsiyalanıw koeffitsenti 0 S
temperaturada 1,713 ke ten’. Atmosferada normal da’rejedegi SO g’ bolıwı (0,3 ml/l) h’a’m temperatura 0 S ta 1 l suwda 0,1514 ml SO g’ eriwi mu’mkin. Temperatura h’a’m duzlılıqtın’ artıwı suwda SO g’ saqlawı azayadı. SO g’ dın’ (ugle. gaz) molekulasının’ onsha ko’p bolmag’an bo’limi suw menen ta’sirlesip ko’mir kislotasın payda etedi, keyin ol yag’nıy N g’ SO 3
dissotsiatsiyalanadı. N g’ SO q
N + +NSO
- ; NSO
q -
N + + SO 3 g’-
NSO
q - h’a’m SO 3 g’-
ionları metall ionları menen ta’sirlesip duzdı payda etedi. Usılardan ta’biyg’ıy suwlarda u’lken a’h’miyetke iyesi magniy h’a’m kaltsiy, karbonatları. Haywanlar ushın SO g’ -dın’ joqarı kontsentratsiyası uwlı. Tek ayrım 2-qaqpaqlı mollyuskalar h’a’m usonogie-murt ayaqlı shayanlar salıstırma ko’p waqıt joqarı kontsentratsiyalı SO g’
bar jerde shıday alıwı mu’mkin, yag’nıy tsellom suyıqlıg’ının’ ja’rdeminde izvestli baqanshag’ın eritip neytrallaw mu’mkin.
Bul suw-saqlag’ıshında biogenlik jol menen payda bolıp, yag’nıy h’a’r qıylı bakteriyalardın’ iskerligi esabınan payda boladı. Bul organlar ushın zıyanlı, kislorodtın’ kontsentratsiyasın to’menletedi, yag’nıy kislorod (O g’ )S
den S ke shekem, okisleniwine ketedi. Ko’pshilik gidrobiontlardı N g’ S tin’ az g’ana kontsentratsiyası o’ltiredi. Taza suwlarda tirishilik etiwshi polixetler-Nereis Zonata, rachki Daphnia longisipina, h’.t.b. organizmler bunın’ izinede (sledov) shıday almaydı. H g’ S tin’ polixetlerdin’ shıdamlı formalarıda ushırasadı. ms. polixetlerdin’ Nereis diversicolor, suwdag’ı N g’ S kontsentratsiyası 8 ml/l 6 ku’n jasay aladı. H g’ S tin’ uwlı ta’sirine gidrobiontlardın’ jasının’ o’siwine baylanıslı da shıdamlı boladı. Ten’izlerde serevodorodtı tiykarınan desulfiruyushiy bakteriyalar payda etedi. (tiykarınan Desulfovibrio). Cuwdı serevodorodtan tazalaw bul okisleniw esabınan boladı, abiogenno h’a’m biologiyalıq jol menen, yag’nıy bakteriyalardın’ tirishilik iskerliginde, tiykarınan ku’kirtli-sernıx. Yu.İ. Sorokinnin’ (1966-1968) izertlewleri boyınsha suwdın’ joqarg’ı qatlamında serevodorodtın’ okisleniwi (sulfatqa shekem h’a’m tiosulfata) abiogen jol menen boladı.
buzılıwınan suw tu’bindegi gruntta payda boladı SN 4 -nın’ reduktsiyalanıwı okislendiriwshi bakteriyalar ta’sirinde boladı. Mineral duzlardın’ ionı. Bular gidrobiontlardın’ tirishiliginde h’a’r qıylı rol oynaydı. Birewleri o’simlik denesin du’ziw ushın paydalanadı, olar biogenler delinedi. Bulardın’ ishinde u’lken a’h’miyetke iyeleri RO n’ - , NO
q - , NO g’ - h’a’m NH q + . İonlardın’ ko’pshiligi gidrobiontlarg’a fiziologiyalıq ta’sir etedi, bunda membrana arqalı o’tiwshi zatlardın’ xarakteri o’zgeredi. Suwdın’ duzlılıg’ın anıqlawshı ionlardın’ summarlıq mug’darı, ortalıqtın’ osmoslıq basımına baylanıslı. Suwdın’ duzlılıg’ı promill de o’lshenedi, yag’nıy protsenttin’ 10 nan 1 u’lesi. 1958- jılı qabıllang’an Venetsian sistema boyınsha, barlıq ta’biyg’ıy suwlar to’mendegishe bo’linedi: dushshı suw (0,5 shekem), miksogaminli yamasa duzlıraq (solonovatıy 0,5-30 ), eugaminli yamasa ten’iz suwı (30-40 ) h’a’m gipergaminli, yamasa h’a’dden tıs duzlı (peresolennıy (40 ko’p). Dushshı suwlarg’a da’ryalar h’a’m ko’pshilik ko’ller kiredi, eugaminlige -du’nya okeanları, miksogaminlige h’a’m gipergamnlige-ayrım ko’ller h’a’m du’nya okeanları ayrım uchastkaları kiredi. Suw duzlılıg’ının’ ken’ terbelisine shıday alatug’ın organizmler evrigalin delinedi, al duz kotsentratsiyasının’ joqarı o’zgeriwshiligine shıday almaytug’ınlar stenogalin delinedi. Evrigalin formag’a ms: shayanlar, Chydorus sphaericus, kirpikli qurt Macrostoma hystrix, h’a’m infuzoriya Pleuronema chrysalis bular duzlıraq, dushshı h’a’m ten’iz suwlarında tirishilik etiwge iykemlesken.
Yüklə 0,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|