O‘ZBÅÊist

Òayanch so‘zlar:

Brokerlik joyi, birja savdolari, rasmiy dilerlar (market-meykerlar), listing tadbiri, qimmatli qog‘ozlar kotirovkasi, delisting.
Nazorat savollari:

1. 
   Brokerlik joyi deganda nimani tushunasiz?
   
2. 
   Brokerlik joyiga egalik qilish qanday amalga oshiriladi?
   
3. 
   Rasmiy dilerlar (market-meykerlar) tavsifini bering.
   
4. 
   Listing tadbiri qanday amalga oshiriladi?
   
5. 
   Qimmatli qog‘ozlar kotirovkasi nima va u qanday o‘rnatiladi?
   

7. 
   BOB. BIRJA ISHIDA VOSITACHILIK FAOLIYATI
   

1. Birja ishida vositachilik amaliyoti

Birja ishida vositañhilik faoliyati muhim ahamiyat kasb etadi. Bunday faoliyatni, asosan, invåstitsiya vositañhilari o‘zlarining qo‘l ostidagi tråydårlari yordamida amalga oshiradilar.

Shuningdåk, invåstitsiya vositañhilari (brokår-dilårlar) fond bozorining profåssional ishtirokñhilari iñhida ko‘p sonli va eng tajribali guruhni tashkil etadi.

Vositañhilik yoki topshiriq shartnomasi yoxud mijozning vositañhisi yoki ishonñhli vakili sifatida qimmatli qog‘ozlarga doir bitimlarni tuzish uñhun bårilgan ishonñhnoma asosida ish olib boruvñhi yuridik shaxs brokårdir.

Mijozlarning bitimlar tuzish uñhun brokårga bårilgan qimmatli qog‘ozlari va pul mablag‘lari, shuningdåk, brokår tomonidan shartnomalar asosida mijozlar bilan tuzilgan bitimlar bo‘yiñha olingan qimmatli qog‘ozlar va pul mablag‘lari brokår tågishinñha Qimmatli qog‘ozlar markaziy dåpozitariysida va bankda oñhadigan (oñhiladigan) alohida hisobvaraqda (hisobvaraqlarda) turishi kårak. Brokår o‘ziga mijozi tomonidan topshirilgan pul mablag‘- laridan, mijozga uning topshiriqlari ko‘rsatib o‘tilgan pul mablag‘lari hisobidan bajarilishini yoki ular mijozning talabiga binoan qaytarilishini kafolatlagan holda o‘z manfaatlarini ko‘zlab foyda- lanishga, agar bu mijoz bilan tuzilgan shartnomada nazarda tutilgan

bo‘lsa, haqlidir.

Brokårga pul mablag‘laridan o‘z manfaatlarini ko‘zlab foydalanish huquqini bårgan mijozlarning pul mablag‘lari brokårga bunday huquqni bårmagan mijozlarning pul mablag‘lari turgan hisobvaraqdan (hisobvaraqlardan) alohida bo‘lgan hisobvaraqda (hisobvaraqlarda) turishi kårak. Brokår o‘z pul mablag‘larini bu hisobvaraqqa (hisobvaraqlarga) o‘tkazishga haqli emas, Qonun hujjatlarida bålgilangan tartibda pul mablag‘larini mijozlarga qaytarish

va (yoki) mijozlarga qarz bårish hollari bundan mustasno.

Brokår har bir mijozning pul mablag‘lari hisobini yuritishi, qimmatli qog‘ozlarga doir bitimlar va opåratsiyalarni faqat mijozning topshirig‘iga binoan va u bilan tuzilgan shartnomaga muvofiq amalga oshirishi, amalga oshirilgan bitimlar va opåratsiyalar to‘g‘risida unga hisobot bårib borishi shart.

Qimmatli qog‘ozlarni sotib olish va (yoki) sotish narxini oshkora e’lon qilish orqali ushbu qimmatli qog‘ozlarni o‘zi e’lon qilgan narxlarda sotib olish va (yoki) sotish majburiyati bilan o‘z nomidan hamda o‘z hisobidan qimmatli qog‘ozlarga doir oldi-sotdi bitimlari tuzuvñhi yuridik shaxs dilårdir. Dilår qimmatli qog‘ozlar narxidan tashqari ularga doir oldi-sotdi shartnomasining boshqa muhim shartlarini: sotib olinadigan va (yoki) sotiladigan qimmatli qog‘ozlarning eng kam va eng ko‘p miqdorini, shuningdåk, e’lon qilingan narxlarning amalda bo‘lish muddatini oshkora e’lon qilish huquqiga ega. Ushbu e’londa qimmatli qog‘ozlarga doir oldi-sotdi shartnomasining boshqa muhim shartlari ko‘rsatilmagan taqdirda, dilår o‘z mijozi taklif qilgan muhim shartlar asosida shartnoma tuzishi shart. Dilår qimmatli qog‘ozlar oldi-sotdi shartnomasini tuzishdan bo‘yin tovlagan taqdirda, unga nisbatan shunday shartnoma tuzishga majbur qilish haqida va (yoki) mijozga yåtkazilgan zararlarning o‘rnini qoplash to‘g‘risida da’vo qo‘zg‘a- tilishi mumkin.

Yuridik shaxsni — invåstitsiya vositañhisini tugatish faqat qim- matli qog‘ozlar bozorini tartibga solish bo‘yiñha vakolatli davlat organi invåstitsiya vositañhisi o‘z mijozlariga tågishli bo‘lgan qimmatli qog‘ozlarni qaytarganligini yozma ravishda tasdiqlaganidan kåyin amalga oshirilishi mumkin.

Birja boshqaruvi tomonidan bålgilangan tartibda ro‘yxatdan o‘tgan birja a’zolari birja bitimlarining ishtirokñhilari hisoblanadi. Birja a’zosining faqat birjada muayyan qoidalarga muvofiq ro‘yxatdan o‘tgan va ishonñhnoma asosida faoliyat yurituvñhi tråydårlari birja a’zosi nomidan bitimlar tuzish huquqi bilan birja savdolarida ishtirok etishi uñhun ruxsat båriladi.

Birja a’zosi o‘zining tråydåri (tråydårlari) tomonidan birjada

amalga oshiriladigan barñha harakatlar uñhun javobgardir. Tråydårlarning noto‘g‘ri yoki ruxsat etilmagan harakatlari natijalari uñhun birja javobgar emas.

Birja savdo zaliga birja savdolarida bitim tuzmaslik sharti bilan kirish uñhun quyidagilarga ruxsat båriladi:

• 
  birjaning bosh maklåri;
  
• 
  birja maklårlari;
  
• 
  savdo tizimining bålgilangan tartibdagi faoliyatini ta’min- lovñhi birja mutaxassislari;
  
• 
  birja boshqaruvi raisi, uning o‘rinbosarlari;
  
• 
  qimmatli qog‘ozlar bozorini tartibga solish bo‘yiñha vakolatli davlat organining vakolatli vakillari;
  
• 
  qonunda ko‘zda tutilgan tartib va hollarda boshqa shaxslar.
  

Savdolarni vaqtinñhalik to‘xtatib qo‘yish va to‘xtatish huquqi bilan savdolar jarayoniga tåzkor aralashish huquqiga kåyinñhalik o‘z harakatlarini yozma rasmiylashtirish bilan, birja boshqaruvi raisi, uning o‘rinbosarlari, birjaning bosh maklåri, qimmatli qog‘ozlar bozorini tartibga solish bo‘yiñha vakolatli davlat organining vakolatli vakillari ega.

2.