O‘zmu xabarlari Вестник нууз acta nuuz

Tadqiqot metodologoiyasi. 
Maqola mavzusini 
yoritishda 
tadqiqotimiz 
uchun 
analitik 
tahlil usulida 
adabiyotlarimizni tahlil qildik. Таҳлил қилинган манбалар 
асосида ижтимоий-маданий компетенция турли йўллар 
билан талқин этилади. Баъзи олимларнинг таъкидлашича, 
бу одамларнинг бир жамиятда зиддиятсиз, тажовузсиз 
бўлиш қобилияти; илгари бегона бўлган маданиятда 
иштирок этиш қобилияти; тафаккурнинг хилма-хиллиги 
ва маданий жараёнлардан хабардорлик тамойилларига 
асосланган хатти-ҳаракатлар меъёрлари ва хусусиятлари 
сифатида намоён бўлади. 
Tahlil va natijalar. 
Ijtimoiy-madaniy kompetensiya 
murakkab hodisa bo‘lib, turli toifalarga tegishli komponentlar 
to‘plamini o‘z ichiga oladi. Bunda quyidagi komponentlarni 
ajratish mumkin: 
- 
lingvistik-mintaqaviy 
– 
ijtimoiy-madaniy 
semantikaga ega leksik birliklar va ularni ijtimoiy-madaniy 
muloqot holatlarida qo‘llash qobiliyati (masalan, salomlashish, 
murojaat qilish, og‘zaki va yozma nutqda xayrlashish); 
- ijtimoiy-lingvistik – ijtimoiy qatlamlarning lingvistik 
xususiyatlari, turli avlod vakillari, jinslar, ijtimoiy guruhlar, 
dialektlar; 
- ijtimoiy-psixologik – madaniy shartli ssenariylarga, 
ushbu madaniyatda qabul qilingan kommunikativ usullardan 
foydalangan 
holda 
xulq-atvorning 
milliy o‘ziga xos 
modellariga ega bo‘lish; 
- madaniy komponent – ijtimoiy-madaniy, tarixiy-
madaniy, etno-madaniy fon (o‘rganilayotgan til xalqining 
an’analari, urf-odatlarini bilish) [2]. 
Ijtimoiy-madaniy 
kompetensiya ko‘nikmalarining 
yetishmasligi 
aloqa 
jarayonini 
sezilarli 
darajada 
murakkablashtirishi mumkin. Ushbu muammo doirasida 
o‘zaro bog‘liq til va madaniyatni o‘qitishni tashkil etish 
yo‘llarini izlash amalga oshiriladi. Hamma narsani tasvirlay 
oladigan chet tili yordamida inson ongning tuzilishi haqida 
bilib olishi mumkin. Shu sababli, chet el bilimi va uning 
madaniyatidagi bo‘shliqlar doimo tilda paydo bo‘ladi. Qoida 
tariqasida, 
vaqt 
cheklovlari 
tufayli 
OTM 
talabalari 
o‘rganilayotgan til mamlakatining madaniyati, urf-odatlari, 
an’analari, ijtimoiy me’yorlari muhitiga kirish imkoniyatidan 
mahrum. Talabalar chet tilida so‘zlashuvchilarni deyarli 
tushuna olmaydilar va ularning nutqida grammatik va xulq-
atvor xatolarini kuzatish mumkin. 
Ushbu til madaniyatini bir vaqtning o‘zida o‘rganish, 
ya’ni ijtimoiy-madaniy kompetensiyani takomillashtirish bilan 
chet tilini o‘rganish bunga yo‘l qo‘ymaslikka yordam beradi. 
Ijtimoiy-madaniy kompetensiyani takomillashtirish birinchi 
darslardan boshlanishi kerak. Bunga barcha asosiy sohalarda 
so‘zlashuv nutqiga yo‘naltirilgan, eng keng tarqalgan kundalik 
vaziyatlarni batafsil bayon etgan matnlar; o‘rganilayotgan til 
madaniyatining asosiy qadriyatlari va tushunchalarini ochib 
beradigan diqqat bilan tanlangan misollar, shuningdek, ushbu 
tilning so‘z boyligi, frazeologiyasi va grammatikasidan to‘g‘ri 
va noto‘g‘ri foydalanish misollari kirishi mumkin. 
Manbalardan biri jurnalistik xarakterdagi matnlar bo‘lishi 
mumkin, chunki ularda nafaqat mamlakatda va dunyoda sodir 
bo‘layotgan voqealar, balki ona tilida so‘zlashuvchilar 
tomonidan ushbu hodisalarni ifodalash uchun ishlatiladigan 
lug‘at ham namoyish etiladi. 
Millatlararo 
munosabatlar 
tez-tez 
keskinlashib 
borayotgan 
zamonaviy 
dunyoda 
ijtimoiy-madaniy 
kompetensiyaning rivojlanishi alohida rol o‘ynaydi. Ijtimoiy-
madaniy kompetensiya zamonaviy ko‘p madaniyatli dunyoda 
yashash va o‘zaro munosabatda bo‘lishga tayyorlik va 
qobiliyatni nazarda tutadi. Chet tilini o‘qitish boshqaruv 
xodimlarini bag‘rikeng bo‘lishga, boshqa odamlarni hurmat 
qilishga, barcha xalqlar bilan tinch va do‘stona yashashga 
o‘rgatish uchun ajoyib imkoniyat yaratadi. Boshqaruv 
xodimlari 
o‘rtasida 
ijtimoiy-madaniy 
kompetensiyani 
takomillashtirish 
o‘z 
mamlakatining 
vatanparvarlarini 
tarbiyalashda katta rol o‘ynaydi. Boshqaruvdagi shaxs boshqa 
mamlakatlar 
va 
xalqlarning 
madaniyati, 
urf-odatlari, 
an’analari, tilini bilsa, qadrlasa va hurmat qilsa, o‘z xalqining 
yoki o‘zi yashaydigan mintaqaning madaniyati va an’analarini 
g‘urur bilan taqdim eta olsa, hech qanday dushmanlik, raqobat 
yoki ustunlik haqida gap bo‘lishi mumkin emas. 
Ijtimoiy-madaniy kompetensiya tarkibiy qismlarining 
shakllanishi va rivojlanishi boshqaruvdagi xodimga o‘zini o‘zi 
muloqot 
qiladigan 
odamlarning 
ijtimoiy-madaniy 
xususiyatlariga yo‘naltirish, ijtimoiy-madaniy aloqa sharoitida 
yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan ijtimoiy-madaniy to‘siqlarni 
va ularni bartaraf etish usullarini aniqlash imkoniyatini beradi. 
Shuningdek, boshqa mamlakatlar, xalqlar, madaniy jamoalarni 
mustaqil o‘rganish; chet tili muhitida o‘z madaniyatini 
namoyish etish usullarini o‘zlashtirish; to‘g‘ridan-to‘g‘ri va 
bilvosita aloqaning ilgari o‘rganilmagan boshqa sohalarida 
ijtimoiy-madaniy o‘z-o‘zini tarbiyalash uchun asos yaratadi.