Oʻzssr, Oʻzbekiston ssr iqtisodiy va madaniy hayot

Oʻzbekiston urushdan soʻnggi davrda (1945-1991 yy.)
Urushdan keyingi davrda Oʻzbekistonda rivojlangan transport va energo tizimlari bilan taʼminlangan koʻp tarmoqli sanoatning yuksalish jarayoni davom etdi. Shaharlar ilmiy va madaniy markazlarga aylanib borardi. 1947-yilda Oʻzbekiston Davlat katta akademik teatri, 1964-yilda Samarqandda opera va balet teatri ochiladi. Qishloq xoʻjaligida jadal usullar qoʻllanilib mexanizasiyalashtirildi. 1984-yilga kelib 4175 ming ga ekin maydonlari oʻzlashtirildi, ulardan 2056 ming ga paxta dalalari edi. Respublikani urushdan keyingi davrlarda, turli yillarda U.Yusupov, A.Niyozov, N.Muhiddinov, Sh. Rashidov boshqardi. 80-yillarda SSSR siyosiy va mafkuraviy inqirozga duch keldi. Markazdan qochish hollari kuchayib bormoqda edi. SSSR hududida yashovchi xalqlar bu vaqtga kelib iqtisodiy va oʻz milliy anglashining shunday darajasiga yetdiki, endi ittifoqdan iqtisodiy, davlat va siyosiy qaramlik har bir respublikaning bundan keyingi ravnaqini orqaga tortuvchi holatga aylanib qolgandi. Kutilayotgan istiqbol uchun esa yangi sharoitlar kerak edi.
Qayta qurish davrida vaziyat juda keskin edi va nihoyatda xarakter kasb etdi. Bu orada qarama-qarshiliklar tobora kengayib bordi, iqtisodiy qiyinchiliklar yengil bo'lib, qulashi aniq bo'ldi. Shuni ham ta'kidlash kerakki, o'sha paytlarda davlat hayotida eng muhim rolni kommunistik partiya o'ynagan, u hatto o'z ma'nosida davlatdan ham muhimroq hokimiyat tashuvchisi bo'lgan. Davlat kommunistik tizimida ro'y bergan voqealar Sovet Ittifoqining qulashining sabablaridan biri bo'ldi.


Xulosa
Sovet Ittifoqi qulab 1991 yil dekabr oxirida yo'q bo'lib ketdi. Yiqilishning oqibatlari iqtisodiy xarakterga ega bo'ldi, chunki u xo'jalik yurituvchi sub'ektlar o'rtasida o'rnatilgan ko'plab aloqalarni buzilishiga olib keldi, shuningdek, ishlab chiqarish va uning minimal qiymatiga olib keldi. Shu bilan birga, tashqi bozorlarga chiqish kafolatlangan maqomga ega bo'lmaydi. Yiqilgan davlatning hududi ham sezilarli darajada qisqargan va infratuzilmaning etarli darajada rivojlanmaganligi bilan bog'liq muammolar sezilarli darajada e'tiborga olingan.
Sovet Ittifoqining parchalanishi nafaqat iqtisodiy munosabatlar va davlatlar, balki siyosiy oqibatlarga ham ta'sir ko'rsatdi. Rossiyaning siyosiy potentsiali va ta'siri sezilarli darajada pasaygan, shuningdek, o'sha davrda o'z mamlakatlariga tegishli bo'lmagan hududda yashagan aholining kichik guruhlarining keskin muammosi. Bu Sovet Ittifoqi parchalanganidan keyin Rossiyaga etkazilgan salbiy oqibatlarning kichik bir qismidir.
"Buzilmas ozod respublikalar ittifoqi" - bu so'zlar Sovet Sotsialistik Respublikalari Ittifoqining madhiyasini boshladi. O'nlab yillar davomida dunyodagi eng katta davlatning fuqarolari Ittifoq abadiy ekanligiga chin dildan ishonishgan va hech kim uning qulashi mumkinligi haqida hatto xayolga ham kela olmagan.
SSSRning daxlsizligiga birinchi shubha 80-yillarning o'rtalarida paydo bo'ldi. 20-asr. 1986 yilda Qozog'istonda norozilik namoyishi bo'lib o'tdi. Bunga Qozog'iston bilan hech qanday aloqasi bo'lmagan shaxsni Kommunistik partiya Markaziy qo'mitasining Bosh kotibi lavozimiga tayinlash sabab bo'lgan.
1988 yilda Tog'li Qorabog'da ozarbayjonlar va armanlar o'rtasida mojaro, 1989 yilda - Suxumidagi abxazlar va gruzinlar o'rtasida to'qnashuvlar, Farg'ona viloyatida mesxetiyalik turklar va o'zbeklar o'rtasida mojaro. Hozirgacha o'z aholisi «qardosh xalqlar oilasi» sifatida ko'rgan mamlakat millatlararo mojarolar maydoniga aylanmoqda.
Bunga ma'lum darajada Sovet iqtisodiyotiga ta'sir ko'rsatgan inqiroz yordam berdi. Oddiy fuqarolar uchun bu tovarlar, jumladan oziq-ovqat etishmasligini anglatadi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Oʻzbekistonning yangi tarixi, 2-kitob [Oʻzbekiston sovet davrida], T., 2000;
2. Azizxoʻjayev A., Mustaqillik: kurashlar, iztiroblar, quvonchlar, T., 2001;
3. Alimova D. A., Golovanov A. A., Oʻzbekiston sovet tuzumi davrida: siyosiy va mafkuraviy tazyiq oqibatlari, T., 2000;
4. Tarix shohidligi va saboqlari, T., 2001;
5. Oʻzbekiston tarixi (1917—1991 yil), T., 2002;
6. Shamsutdinov R., Qishloq fojeasi: jamoalashtirish, quloqlashtirish, surgun, T., 2003.