Palmer myths
Yüklə 253,2 Kb. Pdf görüntüsü
|
4
3.
Bazarlar monopoliyaya aparır
tərəfindən satılmasına aparıb çıxaracaqdı. Bazarlar təbii olaraq monopoliya yaradır, belə ki, kiçik istehsalçılar yalnız öz mənfəətlərini güdən firmalar tərəfindən sıxışdırılıb çıxarılır. Lakin dövlət ictimai maraqları güddüyündən, monopoliyaları məhdudlaşdırmaq üçün fəaliyyət göstərir.
Hökumətlər adətən monopoliyanı onlara sərf edən fərdlərə, yaxud qruplara verə bilərlər və tez-tez də verirlər; belə ki, onlar digər qrupların bazara girməsinə və müştərilərin sifarişləri uğrunda rəqabətə qoşulmasına qadağa qoyurlar. Monopoliya da məhz budur. Monopoliya hər hansı dövlət agentliyinə (məsələn, bir çox olkələrdə monopoliya olunmuş poçt xidmətləri kimi), yaxud üstün hesab olunan firmaya, ailəyə və ya şəxsə də verilə bilər.
Azad bazarlar monopoliyanı təşviq edirmi? Bunun belə olduğunu düşünməyə demək olar ki, heç bir kiçik və ya yaxşı səbəb yoxdur, əksini düşünmək üçünsə səbəblərin sayı lap çoxdur. Azad bazarlar insanların bazara daxil olmaq, bazardan çıxmaq, istədiyi adamdan istədiyini alıb-satmaq azadlığına əsaslanır. Əgər bazara sərbəst girən firmalar orta səviyyədən yuxarı mənfəət əldə edə bilirsə, həmin mənfəət rəqibləri cəlb edir, onlar da həmin mənfəət uğrunda rəqabətə girişirlər. Bəzi iqtisadi ədəbiyyat elə hipotetik situasiyaların təsvirini təqdim edir ki, burada müəyyən bazar şərtləri daimi “rentalar”a, yəni resursların başqa cür istifadəsindən qazanma kimi müəyyən edilən alternativ xərcdən (eng. opportunity cost) artıq gəlirlərə gətirib-çıxara bilər. Buna konkret nümunə gətirmək çox çətindir, lakin nadir resurslara sahiblik (məsələn, Rembrantın əsərləri) kimi nisbətən az maraqlı halları göstərmək olar. Bunun əksinə olaraq, tarixdə hökumətlərin öz tərəfdarlarına xüsusi imtiyazlar verməsi halları çoxdur.
Bazara girmək və kimdən almaq istədiyini seçmək azadlığı həmin müvəqqəti rentaları yaxşı mal, yaxud yaxşı xidmət təklif etmək hesabına yox etməklə istehlakçı maraqlarını təşviq edir. Bunun əksinə olaraq, hökumətlərə kimin mal və ya xidmət təklif edib-edə bilməməsini müəyyən etmək səlahiyyətinin verilməsi tarixən mövcudluğu müşahidə olunan monopoliyalar yaradır ki, bu monopoliyalar istehlakçılara ziyan vurur və insan rifahının əsaslandığı məhsuldar qüvvələrin gücünü məhdudlaşdırır. Əgər bazarlar monopoliyaların yaranmasına səbəb olardısa, onda bir çox adamın öz zəif rəqibləri və müştəriləri hesabına monopoliya alması üçün hökumətə müraciət etməsinin şahidi olmazdıq. Onlar, bunun əvəzinə, monopoliyalarını bazardan əldə edə bilərdilər.
Xatırlamağa dəyər ki, hökumət ozü monopoliya səlahiyyətlərini həyata keçirmək istəyir. Hökumətin klassik xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, verilmiş coğrafi ərazidə gücün hesabına monopoliya səlahiyyətlərini həyata keçirir. Niyə biz belə monopoliyanın rəqabətə-rəqabət azadlığı ilə müəyyənləşən bazardan daha dost mövqedə dayanmasını gözləməliyik?
5 4. Bazarlar elə mükəmməl informasiyalardan asılıdır ki, onlara çıxış dövlət tənizimlənməsini tələb edir
haqqında tam informasiyaya malik olmalıdırlar. Əgər bəziləri digərlərindən daha çox informasiyaya malik olarsa, belə assimetriyalar qeyri-effektiv və ədalətsiz nəticələrə gətirib çıxara bilər. Hökumət bazarlardakı informasiya çatışmazlığını təmin etmək üçün müdaxilə etməli və həm effektli, həm də ədalətli nəticələr yaratmalıdır.
nformasiya istifadə etdiyimiz digər predmetlər kimi həmişə dəyərə malikdir, yəni onu daha çox əldə etmək üçün nəsə ödəməliyik. nformasiyanın özu bazarda mübadilə məhsuludur; məsələn, biz informasiyalarla dolu kitablar alırıq, ona görə ki, bizim üçün kitabdakı informasiyalar onun üçün sərf etdiyimiz qiymətdən daha dəyərlidir. Bazarlar öz fəaliyyəti üçün bitkin informasiyanı demokratiyaların tələb etdiyindən artıq tələb etmir. nformasiyanın yalnız bazar iştirakçıları üçün bahalı, siyasi iştirakçılar üçün isə pulsuz olması fərziyyəsi həddən artıq destruktiv dərəcədə qeyri-realdır. Nə siyasətçilər, nə də seçicilər mükəmməl informasiyaya malik olurlar. Əslində, seçici və siyasətçilərin lazımi miqdarda informasiya əldə etmək stimulu bazar iştirakçılarından daha azdır, çünki onlar öz pullarını xərcləmirlər. Məsələn, ictimai fonddan pul xərcləyən siyasətçilər öz pullarını xərcləyən adamlar qədər ehtiyatlanmaqda, yaxud mümkün qədər daha çox informasiya ə ldə etməkdə maraqlı olmurlar. Dövlət müdaxiləsi lehinə dair ümumi arqument istehlakçılarla ixtisaslaşmış xidmət təchizatçıları arasındakı informatik assimmetriyalardan irəli gəlir. Məsələn, həkimlər həmişə tibbi məsələlər haqqında xəstələrdən daha çox məlumatlı olurlar, buna görə də, biz özümüzü müalicə etmək əvəzinə, həkimə gedirik. Bu səbəbdən iddia edilir ki, istehlakçıların hansı həkimin daha peşəkar olduğunu, onların düzgün müalicə alıb- almadığını, yaxud onların çox pul verib-vermədiyini bilməyə imkanları olmur. Dövlət tərəfindən lisenziyalaşdırma buna cavab kimi təklif edilə bilər; lisenziya olduqda, insanlar inanırlar ki, həkim ixtisaslı, səlahiyyətli və vicdanlıdır. Tibb və digər peşələr sahəsində lisenziyalaşdırma faktlarını öyrənərkən bunun əksini müşahidə edirik. Bazarların pilləli sertifikatlaşdırmaya meylli olmasına baxmayaraq, lisenziyalaşdırma ikili xarakter daşıyır; lisenziya var, yaxud yoxdur. Bundan əlavə, lisenziyalaşdırılmış ixtisaslar üçün ümumi olan peşəkarın “qeyri-peşəkar davranışa” görə lisenziyasının ləğv edilməsidir ki, bu da çox zaman reklam kimi müəyyən edilir. Lakin reklam bazarların məhsul və xidmətlərin mövcud olması, nisbi keyfiyyətlər və qiymətlər barədə informasiya təqdim etməsi üçün vasitələrdən biridir. Lisenziyalaşdırma informasiya assimmetriyası halları üçün həll deyil, onların səbəbidir.
5. Bazarlar yalnız bitkin informasiyaya malik saysız-hesabsız insanın eyni çeşidli istehlak malları ilə ticarəti zamanı fəaliyyət gostərir
Yüklə 253,2 Kb. Dostları ilə paylaş:
|