Palmer myths
Yüklə 253,2 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Hibrid Etik/ qtisadi T ənqid
12
Ehtiyatlı investorlar öz sərmayə portfellərini diversifikasiya etməklə müxtəlif müəssisələrə qoyurlar, bu da diversifikasiya edilmiş “siyasət portfeli” qədər ağlabatandır və sosializm və bazarların qarışığı deməkdir.
Ehtiyatlı investorlar daxili informasiyaya malik olmadıqda, həqiqətən də risklərə qarşı öz sərmayə portfellərini diversifikasiya edirlər. Əgər bir fond birjasında qiymətlər düşərsə, digərində qalxa bilər, beləliklə, bir axşamda həm itki, həm də qazanc yarana bilər. Uzun bir müddət ərzində uyğun surətdə diversifikasiya edilmiş investisiya portfeli artım verəcək. Lakin siyasətlər belə deyildir. Bəziləri zaman-zaman yaranan gəlirlərin itməsini, digərləri isə müvəffəqiyyət nümayiş etdirir. flasa uğraması və ya müvəffəqiyyət qazanacağı bəlli olan firmaların qiymətli kağızlarından ibarət olan “diversifikasiya edilmiş investisiya portfelinin” heç bir əhəmiyyəti olmazdı; diversifikasiyanın əsas səbəbi hansı firmanın mənfəətli, hansının isə məfəətsiz olacağı haqqında xüsusi biliklərə malik olmamaqdır.
Kanadanın Freyzer nstitutu və dünyanın digər tədqiqat institutlarının geniş şəbəkəsinin hər il apardığı iqtisadi məlumatların öyrənilməsi göstərir ki, bazarlara davamlı və geniş surətdə arxalanma əhalinin hər nəfərinə düşən gəlirin artmasına, sürətli iqtisadi inkişafa, aşağı işsizlik səviyyəsinə, uzunömürlülüyə, uşaq olümünün azalmasına, uşaq əməyindən istifadənin səviyyəsinin aşağı düşməsinə, təmiz suya olan tələbatın daha çox ödənilməsinə, səhiyyənin inkişafına və təmiz ətraf mühit və mükəmməl idarəçilik (rəsmi korrupsiyanın aşağı hədləri və daha demokratik məsuliyyət) də daxil olmaqla, müasir həyatın digər sahələrinin inkişafına gətirib-çıxarır. Azad bazarlar yaxşı nəticələr doğurur.
Buna baxmayaraq, bu yolun “yaxşı balanslaşdırılmış”orta variantı yoxdur. Bazara dövlət müdaxiləsi adətən təhriflərə, hətta böhranlara gətirib çıxarır və bu da yeni müdaxilələr üçün bəhanələrə çevrilir. Beləliklə, siyasət gah bu, gah da digər istiqamətə yönəldilir. Məsələn, iqtisadi inkişafdan daha sürətlə artan valyuta təklifi yaradan ehtiyatsız valyuta siyasətinin də daxil olduğu “portfel siyasəti ”qiymətlərin artımına aparır. Tarix dəfələrlə nümayiş etdirib ki, siyasətçilər öz yarıtmaz siyasətlərini pisləməklə deyil, təqsiri “həddən artıq inkişaf edən iqtisadiyyatın”, yaxud “qeyri-vətənpərvər spekulyatorların” üstünə yıxmaqla və qiymətlər üzərinə nəzarət qoymaqla cavab verməyə meyllidirlər. Qiymətlərin tələb və təklif vasitəsilə təshihi mümkün olmadıqda (belə halda, pula olan təklifin artması istehlak mallarında ifadə olunan pulun dəyərini aşağı salır), nəticədə məhsul və xidmət qıtlığı yaranır. Çünki adamların çoxu məhdud təchizat mallarını istehsalçıların satmaq istəmədikləri aşağı bazar qiymətləri ilə almağa can atırlar. Həmçinin, azad bazarların olmaması insanları qara bazarlara, rəsmilərə rüşvət verməyə və digər qanundankənar vasitələrə üz tutmağa vadar edir. Qıtlıq və korrupsiya qarışığından ibarət nəticə hakimiyyətin daha çox avtoritar güc əldə etməsinə gətirib çıxarır. Özündə bu cür yanlış siyasətləri ehtiva edən “portfel siyasəti”nin effekti iqtisadiyyatın rolunu azaltmaqdan, korrupsiya yaratmaqdan və hətta konstitusion demokratiyanın əsaslarını zəiflətməkdən ibarətdir.
13 Hibrid Etik/ qtisadi Tənqid 12. Bazarlar qeyri-bazar proseslərindən daha çox qeyri-bərabərliyə aparır
Biz siyasət və nəticələr arasındakı əlaqəni dərk etmək istəyiriksə, yadda saxlamalıyıq ki, mülkiyyət hüquqi, sərvət isə iqtisadi anlayışdır. Bu iki anlayış tez-tez səhv salınır, lakin onlar bir-birindən fərqləndirilməlidir. Bazar prosesləri müntəzəm surətdə sərvətləri böyük miqyaslarda yenidən bölüşdürür. Bunun əksinə olaraq, mülkiyyətin istəmədən yenidən bölüşdürülməsi (ayrı-ayrı vətəndaşlar tərəfindən həyata keçirildikdə, “oğurluq” kimi qiymətləndirilir) mülkiyyətin müəyyənləşdirilməsini və qanunla qorunmasını tələb edən azad bazarları idarə edən qanunlar tərəfindən qadağan olunur. Bazarlar hətta mülkiyyət hüquqları eyni əllərdə qaldıqda belə, sərvəti yenidən bölməyə qadirdir. Hər dəfə (sahibin mülkiyyət hüququnun mövcud olduğu) əmlakın dəyəri dəyişir, bununla, əmlak sahibinin sərvəti də dəyişir. Dünən 600 avroya olan əmlak, ola bilər ki, bu gün 400 avroya olsun. Bu, sərvətin 200 avrosunun bazar vasitəsilə yenidən bölüşdürülməsidir, baxmayaraq ki, bu zaman mülkiyyətin yenidən bölüşdürülməsi baş verməmişdir. Beləliklə, bazar müntəzəm olaraq sərvəti yenidən bölüşdürür və bu prosesin nəticəsində əmlak sahiblərinə öz sərvətlərinin dəyərini artırmaq və ya bunu edə biləcək adamlara vermək üçün stimul yaradır. Ümumi dəyəri artırmaq stimuluna əsaslanan bu cür müntəzəm yenidən bölüşdürmə, bir çox siyasətçilərin belə təsəvvür edə bilməyəcəkləri ağlasığmaz miqyasda sərvətin ötürülməsi formasında təzahür edir. Bunun əksinə olaraq, bazar prosesləri sərvəti yenidən bölüşdürərkən, siyasi proseslər mülkiyyəti birindən alıb digərinə verməklə bölür; nəticədə mülkiyyət daha az etibarlı və daha az dəyərli olur ki, bu da sərvəti dağıdır. Yenidən bölməni proqnozlaşdırmaq çətin olduqca, mülkiyyətin yenidən bölüşdürülməsi təhlükəsindən yaranan sərvət itkisinin miqdarı da böyük olur.
Bərabərlik elə səciyyəvi xüsusiyyətdir ki, bir çox fərqli kateqoriyalarda, adətən onların hamısını əhatə etmədən reallaşa bilər. Məsələn, insanların hamısı qanun qarşısında bərabər ola bilər, lakin belə olduğu halda, onların hamısının siyasətdə bərabər təsirə malik olması ehtimalı real deyil. Söz azadlığı haqqındakı hüququndan istifadə edənlərdən bəziləri digərlərinə nisbətən daha enerjili və bəlağətli nitqə malik və beləliklə, daha nüfuzlu olacaqlar. Analoji olaraq, azad bazarlarda məhsul və xidmətlər təklif etməyə bərabər hüquqların olması heç də bərabər gəlirlərin olacağı demək deyildir; belə ki, bəziləri digərlərinə nisbətən daha çox və daha gərgin işləyə bilər (çünki onlar gəliri istirahətdən üstün tuturlar), yaxud bəzilərinin elə bacarığı ola bilər ki, buna görə əlavə ödəniş əldə etsin. Digər tərəfdən, məcburiyyət vasitəsilə nüfuz bərabərliyi və gəlir bərabərliyi cəhdi bəzilərinin digərləri üzərində daha çox səlahiyyətə, yaxud belə nəticələr ə ldə etmək üçün zəruri siyasi gücə malik olmasına gətirib çıxara bilər. Nəticələrin xüsusi nümunələrini reallaşdırmaq üçün kimsə, yaxud hansısa qrup “ lahi gözə” malik olmalıdır ki, nəticələri yenidən bölüşdürsün, yəni çatışmazlığı və artığı görə bilsin və beləliklə, onları çox olan yerdən az olan yerə hərəkət etdirsin. Bərabər nəticələr yaratmaq gücü
Yüklə 253,2 Kb. Dostları ilə paylaş:
|