Palmer myths
Yüklə 253,2 Kb. Pdf görüntüsü
|
10 şə kildə idarə oluna bilərdi. Lakin sosial əlaqələr mürəkkəbləşdikcə, könüllü bazar mübadiləsi daha çox əhəmiyyətli olur. Mürəkkəb sosial sistem bir şəxsin, yaxud bir qrupun öhdəsindən gələ biləcəyindən daha çox informasiyanın əlaqələndirilməsini tələb edir. Bazarlar informasiyaları nisbətən aşağı xərclərlə ötürən mexanizmləri inkişaf etdirib; qiymətlər tələb və təklif haqqında informasiyanı müxtəlif mal və xidmətlər arasında müqayisə aparmağa imkan verən elə yığcam şəkildə ifadə edir ki, dövlətin bürokrat məmurları bunu cild-cild hesabatlarla edə bilmir. Bundan əlavə, qiymətlər dillər, sosial adətlər, etnik və dini fərqlərə baxmayaraq, minlərlə mil uzaqlıqda olan və heç vaxt hər hansı əlaqələri olmayacaq naməlum insanların biliklərindən yararlanmaq imkanları yaradır. Cəmiyyət və iqtisadiyyat mürəkkəbləşdikcə, bazar mexanizmlərinə arxalanmaq daha vacib olur.
9. Bazarlar inkişaf etməkdə olan ölkələrdə işləmir Bazarlar yaxşı infrastruktura və hüquqi sistemlərə malik ölkələrdə yaxşı işləyir. Lakin bunlar olmadıqda, bazarlar inkişaf etmiş ölkələr üçün çıxış yolu ola bilmir. Belə hallarda ə
və hüquqi sistemlər yaradılanadək, dövlət tənzimlənməsi tələb olunur.
Ümumiyyətlə, infrastrukturun inkişafı bazar mövcudluğunun şərti olmayıb, bazar vasitəsilə toplanan sərvətin göstəricisidir, hüquqi sistemin zəifliyi isə məhz bazarın yaxşı inkişaf etməməsinin səbəbidir. Lakin bu zəiflik hüquqi sistemdə islahatları və bazarların inkişafını təxirə salmaq üçün deyil, bazarların fəaliyyətini təmin edəcək zəruri zəminin yaradılması üçün həmin hüquqi sistemdə islahatların aparılması lehinə tutarlı səbəbdir. nkişaf etmiş ölkələrin sərvətini qazanmağın yeganə yolu bazarlar üçün hüquqi və institusional bazislərin yaradılmasıdır ki, bunun nəticəsində sahibkarlar, istehlakçılar, investorlar və işçilər azad surətdə sərvət yaratmaq üçün əməkdaşlıq edə bilsinlər.
Hazırkı vaxtda mövcud olan bütün varlı ölkələr nə vaxtsa, bəziləri lap bu yaxınlaradək, yoxsul olmuşdur. Lakin izaha ehtiyacı olan, bəşəriyyətin təbii vəziyyəti hesab olunan yoxsulluq deyil, sərvətdir. Sərvət yaradılmalıdır və onun yaradılmasının ən yaxşı yolu onu yaradan insanların həvəsləndirilməsidir. Mübadilənin təşviq edilməsində yaxşı müəyyən olunmuş və hüquqi cəhətdən qorunan mülkiyyət hüquqları və hüquqi təsisatlara ə saslanan azad bazardan yaxşı heç bir sistem, sərvət yaratmaq üçün stimullar təqdim edə bilməz. Yoxsulluqdan xilasın bircə yolu var, bu da azad bazar vasitəsilə sərvət yaratmaqdır.
“ nkişaf etməkdə olan dövlət” termini hökumətləri mərkəzi planlaşdırma, dövlət mülkiyyəti, merkantilizm, proteksionizm və xüsusi imtiyazlar xeyrinə bazarlardan imtina etmiş dövlətlərə (millətlərə) tez-tez səhvən şamil edilir. Belə dövlətlər heç də inkişaf etməkdə olan dövlətlər deyildir. stər nisbətən varlı, istərsə də nisbətən kasıb mövqelərdən fəaliyyətə başlamasından asılı olmayaraq, mülkiyyət və müqavilə kimi hüquqi təsisatlar yaradan, bazarları azad edən və gücü, büdcəni və dövlət gücünün miqyasını məhdudlaşdıran ölkələr inkişaf etməkdə olan ölkələr hesab edilirlər.
11 10. Bazar fəlakətli iqtisadi dövrlərə, məsələn Böyük Tənəzzülə aparır Bazar qüvvələrinə arxalanma “bum və iflas” dövrlərinə aparır, belə ki, investorun ozünə güvənməsi investisiyada kütləvi bumlar, mütləq istehsalın azalması, işsizliyin yaranması və ümumi iqtisadi vəziyyətin pisləşməsi ilə sonuclanır.
qtisadi dövrlər olan “bum və iflas” bəzən bazara arxalanmanın fəsadları hesab olunur. Sübut ondan ibarətdir ki, ümumiləşmiş şəkildə məhsulun izafi istehsalı bazar xüsusiyyəti deyildir; xidmət və məhsullar izafi istehsal edildikdə, qiymətlər tənzimlənir və nəticədə “iflas” deyil, ümumi bolluq yaranır. Bu və ya digər sənaye sahəsi bazarın mənfəəti qorumaq qabiliyyətindən artıq genişləndikdə, özünü-təshih prosesi işə düşür və mənfəət siqnalları resursları digər fəaliyyət sahələrinə yönəldir. Bazarlarda belə düzəlişin sənayenin bütün sahələrinə tətbiqi üçün ayrılmaz səbəb mövcud deyildir; əslində, bu özü- özünə ziddiyyət təşkil edir (əgər investisiya bütün sahələrdən geri alınarsa və bütün sahələrə yönəldilərsə, onda bu, birincilərdən alınmış kimi hesab olunmayacaqdır).
Bununla belə, davamlı işsizlik dövrlərinin mövcudluğu o vaxt mümkündür ki, hökumətlər valyuta sisteminin ağılsız manipulyasiyaları vasitəsilə qiymət siyasətini təhrif etsin. Bu elə bir yanlış siyasətdir ki, adətən sənayelərə verilən subsidiyalar və bazar tənzimlənməsinin qarşısını alan əməkhaqqı və qiymət nəzarəti ilə bağlı olur və bununla da işsizliyin davam etməsinə gətirib çıxarır. Məhz 1929-cu ildən 2-ci Dünya müharibəsinin sonunadək davam etmiş Böyük Tənəzzül dövründə də belə olmuşdur. qtisadçılar (o cümlədən Nobel mükafatı laureatı Milton Fridman) göstərmişlər ki, depressiyaya səbəb valyuta təchizatının kütləvi sürətdə və gözlənilmədən ABŞ Federal Ehtiyatlar sistemi tərəfindən azaldılması olmuşdur. Bu da siyasi məqsədlər güdürdü. Ümumi azalma proteksionizmin güclənməsi ilə daha da dərinləşərək ümumdünya fəlakətinə çevrildi və məqsədi (çoxlu miqdarda kənd təsərrüfatı məhsullarını məhv etmək və təklifi azaltmaq) kənd təsərrüfatı məhsullarının qiymətlərini yüksək saxlamağa xidmət edən Milli Bərpa Aktı kimi və bazar güclərini hökumətin yanlış siyasətinin fəlakətli təsirlərini təshih etməkdən uzaqlaşdırmağa xidmət göstərən digər “Yeni razılaşma” kimi proqramların tətbiqi nəticəsində davam etdi. 1977-ci ildə baş vermiş Asiya maliyyə böhranına səbəb investorlara yönəlmiş siqnalları təhrif edən ehtiyatsız valyuta və mübadilə tarif siyasəti olmuşdur. Bazar qüvvələri hökumət siyasətinin səhvlərini düzəltdi, lakin proses çətinlik törətmədən ötüşmədi; çətinliyin səbəbi heç də xəstəliyi müalicə edən dərmanda deyildi, buna əvvəlcədən səbəb olmuş hökumətin uğursuz valyuta və mübadilə məzənnəsi siyasəti idi.
Dövlət valyuta orqanları tərəfindən daha ehtiyatlı valyuta siyasəti qəbul edilməsi ilə belə silsilələr artıq aradan qalxmaqdadır. Bazarın tənzimlənməsi proseslərinə daha böyük inamla qoşulan zaman, nəticə iqtisadi dövrlərin tezliyinin və kəskinliyinin azalması və ticarət azadlığı, büdcənin məhdudlaşdırılması və qanunun aliliyi siyasətini həyata keçirən ölkələrdə uzunmüddətli və dayanıqlı inkişaf olmuşdur.
11. Bazarlara həddən artıq arxalanma sosializmə hədsiz arxalanma qədər gülüncdür. Ən yaxşısı rəngarəng iqtisadiyyatdır.
Yüklə 253,2 Kb. Dostları ilə paylaş:
|