Palmer myths
Yüklə 253,2 Kb. Pdf görüntüsü
|
6
bazarlar mükəmməl surətdə rəqabətli olmadığından, hökumətin müdaxiləsi və bəzi ş
qtisadi qarşılıqlı fəaliyyətin abstrakt modelləri faydalı ola bilər, lakin nəzəri abstraksiyalara normativ yüklü terminlərin, məsələn “mükəmməl” sözünün əlavə edilməsi çox böyük ziyan vura bilər. Əgər bazarın müəyyən şəraiti “mükəmməl” rəqabət kimi qiymətləndirilirsə, onda digər bir şey “qeyri-mükəmməl”dir və ehtimal olunur ki, bazardan kənarda olan bir qurum tərəfindən təkmilləşdirilməlidir. Əslində “mükəmməl” rəqabət sadəcə əqli modeldir və biz buradan, məsələn, resursların idarə edilməsində mənfəətin rolu (onlar orta səviyyədən yüksək olduqda, rəqiblər təchizatı artırmaq, qiymətləri salmaq və mənfəəti azaltmaq məqsədilə resursları dəyişəcəklər) və nağd pulu saxlamaq ehtiyacının yaranmasında qeyri-müəyyənliyin rolu (informasiya pulsuz olsaydı, hamı öz pulunu sərmayəyə yatırardı və yalnız yeni sərmayə yatırmaq lazım gəldikdə, onu nağd formaya çevirərdi. Buradan belə nəticəyə gələ bilərik ki, pulun nağd şəkildə mövcudluğu informasiyanın olmamasının nəticəsidir) kimi maraqlı faktları öyrənə bilərik. “Mükəmməl” rəqabət bazarı necə inkişaf etdirmək üçün bələdçi deyil; o, rəqabət şə rtlərini real dünyadan təcrid edən bazar proseslərinin əqli modeli üçün seçilmiş zəif bir termindir.
Dövləti bazarları “mükəmməl” səviyyəyə apara biləcək subyekt kimi təsəvvür etmək üçün onun elə bir “kamil” demokratik siyasətin məhsulu olması vacibdir ki, burada saysız-hesabsız seçicilər və namizədlər fərdi şəkildə siyasətə təsir edə bilməsin, bütün siyasət yekcins və siyasətin qiymət və mənfəəti haqqındakı informasiyalar pulsuz olsun. Lakin bu heç vaxt belə olmur.
Siyasi variantlar arasından seçmənin elmi metodu tələb edir ki, seçim həqiqətən əl çatan variantların arasından aparılsın. Yuxarıda müəyyənləşdirilmiş üsullarla aparılan həm siyasi, həm də bazar seçimləri heç vaxt “mükəmməl” olmayacaq, çünki seçim “mükəmməl” deyil, yalnız real bazar proseslərinin və siyasi proseslərin müqayisəsi ə asında aparılmalıdır. Həqiqi bazar öz iştirakçıları arasında informasiya təminatı və qarşılıqlı mənfəətli ə məkdaşlıq üçün xeyli üsullar yaradır. Bazarlar insanları, əməkdaşlıq formaları da daxil olmaqla, informasiya əldə etmək üçün sistemlə təmin edir. Reklam, kredit büroları, reputasiya, əmtəə birjaları, fond birjaları, sertifikatlaşdırma şuraları və digər bu kimi təsisatlar bazarlar daxilində qarşılıqlı mənfəətli əməkdaşlıq yaratmaq məqsədinə xidmət edir. Qeyri-kamil olduqlarına görə bazarlardan imtina etməkdənsə, insanların qeyri- qənaətbəxş rifahını yaxşılaşdırmaq məqsədilə bazarlardan daha yaxşı istifadə üsullarını aramalıyıq.
Nəhayət, rəqabət bazarın vəziyyəti kimi deyil, rəqabətli davranış prosesi kimi daha yaxşı başa düşülər. Sahibkarlar digərləri ilə rəqabət aparmaq üçün azad surətdə bazara girə bilirsə və istehlakçılar istehsalçıların arasında seçim etməkdə sərbəstdirsə, onda istehlakçıların sifarişləri uğrunda istehsalçılar arasındakı rəqabət həmin müştərilərin xeyrinə olan davranış tərzinə gətirib çıxarır. 7
6. Bazarlar, ola bilər ki, ictimai (kollektiv) istehlak malları istehsal edə bilmir
Ə
prosesdir. Əgər mən kino göstərirəmsə və başqalarının baxmasını istəmirəmsə, pul ödəməyənləri içəri almamaq üçün pul xərcləyib hasar ucaltmalıyam. stehlakı rəqabətsiz olan və istisnalığı baha başa gələn bəzi məhsullar bazarda istehsal oluna bilmir ki, hamının onların başqaları tərəfindən istehsal olunmasını gözləməyə meyli olur. Əgər sən cihaz istehsal edirsənsə, mən ancaq onu istehlak edirəm və onu istehsal etməyə marağım olmur. Eyni şey sənə də xasdır . Belə məhsulların ictimailiyi onların yeganə təchizat vasitəsi olan dövlət tərəfindən təchizatını tələb edir. Belə məhsullara yalnız müdafiə və hüquq sistemini təmin edən mallar deyil, həm də təhsil, nəqliyyat və səhiyyə kimi digər sahələr daxildir. Belə məhsulların istehsalını heç vaxt bazara etibar etmək olmaz, çünki pul ödəməyənlər bunlardan müftəxorcasına istifadə edəcəklər və hamı da belə etməyə çalışdığından, heç kim pul ödəməyəcək. Beləliklə, bu məhsulları ancaq dövlət istehsal etməlidir.
Dövlət tərəfindən ictimai məhsulların istehsalı bəhanəsi ən çox sui-istifadə olunan iqtisadi arqumentlərdəndir. Məhsulların istehlakının rəqabətli olub-olmaması adətən məhsula yarandığı andan xas olan bir xüsusiyyət deyil, istehlakı rəqabətli edən əsas cəhət istehlakçı qrupun say olçüsüdür. Üzgüçülük hovuzu iki nəfər üçün rəqabət obyekti olmaya bilər, lakin iki yüz nəfər üçün əsl rəqabətdir. Yasaqlarla bağlı xərclər isə bütün məhsullara, istər ictimai, istərsə də özəl, şamil olunur: əgər sənin mənim almalarımı yeməyinin qarşısını almaq istəyirəmsə, nəsə etməliyəm, məsələn hasar çəkməliyəm. stehlak üçün rəqabətli olmayan bəzi məhsullar, məsələn, peşəkar futbol oyunu (əgər sən ona baxırsansa, bu o demək deyil ki, mən baxa bilmərəm) yalnız ona görə istehsal olunur ki, sahibkarlar pul ödəməyənləri kənarlaşdırma vasitələrinə kapital qoyurlar.
Bəzi məhsulların bəhanə olunan ictimailiyi, məhsulların ayrılmaz əlaməti olmamaqdan ə lavə, həmin məhsulların istisnasız və hətta dəyərsiz əsasda belə mövcud olması üçün verilmış siyasi qərarın bir xüsusiyyətidir. Əgər dövlət “azad yollar” (yəni pulsuz nəqliyyat) istehsal edirsə, özəl müəssisələrin də bunu yaradacağını və rəqabət aparacağını gözləmək çətindir. Lakin qeyd edək ki, “azad yollar” həqiqətdə heç də azad deyil, çünki (həbsxana adlanan xüsusilə kəskin formalı qadağaya malik olan) vergilər hesabına formalaşır və həmçinin qiymətləndirmənin olmaması qeyri-effektiv istifadənin (məsələn, tıxacların olması) birinci şərtidir. Bu da öz növbəsində, nadir resursların (nəqliyyat zamanı boş sahələr) öz yüksək dəyərinə uyğun istifadə olunması üçün təyinat mexanizmlərinin olmamasını əks etdirir. Həqiqətən, bütün dünyada yolların odənişli olması meyli var ki, bu da yolların dövlət təchizatı kimi ictimai məhsul arqumentinə aid olmasını şübhə altına alır.
Bazarlarda təchizatı mümkünsüz hesab olunan bir çox məhsullar hal-hazırda elə bazar mexanizmləri vasitəsilə təmin edilməkdədir. Mayaklardan tutmuş, təhsilə, ictimai asayişin qorunmasına, nəqliyyata kimi bütün məhsullar bir daha göstərir ki, məhsulların ictimai xüsusiyyətinə istinadən səslənən çağırışlar əsassızdır və yaxud çox şişirdilmişdir.
Yüklə 253,2 Kb. Dostları ilə paylaş:
|