Samarqand davlat universiteti a. Babayarov, F. Meliyev, I. Ximmatov, M. Subharwall

Takrorlash uchun savol va topshiriqlar: 
1.
Tarmoq menejeri nima? 
2.
Tarmoqni qanday terminaldan sozlash mumkin ? 
3.
Qanday qilib IP manzil o‗rnatiladi ? 
4.
Statik IP qanday sozlanadi? 
Mustaqil ishlash uchun masalalar: 
1.
Linuxda statik IP manzilni sozlashni tushuntiring 
2.
Linux Ubuntuda tarmoqni qo‗lda sozlashni tushuntiring 
 
 

---

114 
9-§. DNS bilan ishlash. Tarmoq fayl tizimi va disklari bilan ishlash 
Har bir sayt, qurilma yoki ma'lum bir joyda o‗z IP-manzili mavjud, 
bu tarmoqlarga kirish va ular bilan ishlashda apparat tomonidan 
belgilanadi. Masalan, veb-saytlarda harakat qilish yoki boshqa tarmoq 
kompyuteriga ulanish zarurati bilan duch kelgan foydalanuvchilar, 
shuningdek, muvaffaqiyatli ma'lumot almashish uchun tegishli manzilni 
kiritishlari kerak. Biroq, tasodifiy raqamlar to‗plamini eslab qolish qiyin. 
Shuning uchun domen nomlari tizimi (DNS) ixtiro qilindi.Endi 
kompyuter mustaqil ravishda serverga murojaat qilib, resursga o‗tishda 
domen nomini ko‗rsatishda IP-manzilni aniqlaydi. Ushbu serverlar 
konfiguratsiya turiga qarab avtomatik yoki qo‗lda ko‗rsatiladi. Aynan 
shu jarayon haqida biz Linux materiallari tizimining taniqli tarqatilishini 
misol qilib olib, bugungi material doirasida gaplashmoqchimiz. 
Linuxda DNS-ni sozlash 
Deyarli barcha Linux tarqatish tizimlari xuddi shunday ishlaydi. 
Faqatgina ba'zi konsol buyruqlari va grafik qobiqning dizayni 
boshqacha. Misol tariqasida biz Ubuntu-ni ko‗rib chiqamiz va siz 
o‗zingizning assambleyangiz xususiyatlaridan boshlab vazifani ham 
muammosiz bajarishingiz mumkin. Agar ba'zi bir buyruqlardan 
foydalanish darajasida yoki grafik muhitda menyu elementlarini 
qidirishda qiyinchiliklar yuzaga kelsa, rasmiy tarqatish hujjatlaridan 
foydalanib, kerakli harakatni amalga oshirish uchun qaysi muqobil 
buyruq yoki variant javobgarligini aniqlang. 
DNS-server tizim tomonidan eslab qolish uchun murakkab 
raqamlarni - IP manzillarni oddiy domen nomlariga aylantirish uchun 
ishlatiladi. Bu keyinchalik bir-biriga bog‗liq bo‗lmagan bir nechta 
raqamlarni eslab qolish qiyin bo‗lgani uchun amalga oshiriladi, lekin 
so‗zni yodlash juda oson. 
Kompyuter har qanday domenning IP-manzilini bilishi kerak 
bo‗lganda, unga ma'lum DNS-serverga so‗rov yuboradi. Ushbu 
serverlarni DHCP marshrutidan avtomatik ravishda olish yoki qo‗lda 
o‗rnatish mumkin.

---

115 
GUI orqali Linux Ubuntuda DNSni konfiguratsiya qilish 
Ilgari, tizim tomonidan ishlatiladigan DNS serverlarini sozlash 
uchun 
/etc/resolv.conf
fayliga kerakli serverlarning manzillarini kiritish 
kifoya edi. Ammo hozir Ubuntudagi barcha tarmoq konfiguratsiyasi 
NetworkManager
tomonidan boshqariladi va bu fayl endi faqat Network 
Manager fayliga havola bo‗lib xizmat qiladi. 
Bu usul hali ham ishlaydi, lekin unda DNSni LiveCDda yoki 
qayta ishga tushirishdan oldin sozlash mumkin. Qayta ishga 
tushirilgandan so‗ng, barcha sozlamalar yo‗qoladi va yana hamma 
narsani boshqatdan qilishga kerak bo‗ladi. Shunday qilib, hamma narsa 
saqlanib qolishi uchun NetworkManager interfeysi orqali barcha 
amallarni bajarish kerak. Avval, paneldagi tarmoq belgisi uchun 
kontekst menyusini ochiladi va ―
Изменить подключения
‖ bo‗limi 
tanlanadi: 
52-rasm.
Изменить подключения oynasi 
Keyingi oynadan ulanish nomini tanlab va "Изменить" tugmasi 
bosiladi(53-rasm): 

---

116 
53-rasm.
Сетевые соединения oynasi 
Ochilgan oynada "
Параметры IPv4" bo‗limiga o‗tiladi(54-rasm): 
54-rasm.
Tarmoqni
sozlash oynasi 
Keyin oynada, "
Способ настройки
" maydonida "Автоматически 
(DHCP, только адрес)" bo‗limi tanlanadi: 

---

117 
55-rasm.
Способ настройки maydoni 
Oynaning pastki qismida "
DNS serverlari
"(Серверы DNS) 
maydoni paydo bo‗ladi(56-rasm). Shu maydonda kerakli serverlar 
manzili yozilishi kerak.Vergul bilan ajratgan xolda bir nechta 
manzillarni xam yozish mumkin. 
56-rasm.
DNS serverlarni sozlash oynasi

---

118 
Shundan so‗ng "Сохранить" va "
Закрыть" tugmalari bosiladi. Endi 
ushbu ulanishga qayta ulanish va joriy DNS serverini tekshirish 
mumkin(57-rasm): 
nslookup ya.ru 
57-rasm.DNS serverlarni tekshirish oynasi
Agar bu usul ishlamasa yoki konsol orqali ishlash afzal ko‗rilsa,bu
qadamlar o‗rniga konfiguratsiya qilishning boshqa usuli bor. 
DNSni Ubuntu terminalida sozlash 
Linux Ubuntu unifitsiyalangan tarmoq konfiguratsiya interfeysiga 
ega bo‗lib, u 
/etc/network/ interfeys
konfiguratsiya fayli orqali sozlanadi. 
Avval, tarmoq interfeyslari ro‗yxatini chiqaramiz: 
ls /sys/class/net/ 
 
58-rasm.Tarmoq interfeyslari ro‗yxatini tekshirish oynasi

---

119 
Faylni tahrir qilish uchun ochish va unda tarmoq interfeysi nomini 
topish, masalan, 
auto enp0s3
, agar bunday bo‗lim bo‗lmasa, uni 
qo‗shish kerak: 
sudo vi /etc/network/interfaces 
Fayl tarkibi: 
auto enp0s3 
iface enp0s3 inet dhcp 
59-rasm.Tarmoq interfeyslari ro‗yxatini tekshirish oynasi
Keyin ushbu bo‗limga quyidagi qatorni qo‗shish kerak: 
dns-nameserver 8.8.8.8 
60-rasm.DNS serverlarini qo‗shish oynasi

---

120 
Bu yerda 8.8.8.8 manzili DNS serveri manzilidir. Ammo bu parametr 
faqat DHCP mijoz manzilni belgilashga urinmasagina ishlaydi. DHCP 
server 
darajasida 
DNS 
manzilini 
ko‗rsatish 
uchun 
/etc/dhcp/dhclient.conf
konfiguratsiya fayliga quyidagi qatorni qo‗shing: 
sudo vi /etc/dhcp/dhclient.conf 
supersede domain-name-servers 8.8.8.8 
 
61-rasm.Konfiguratsiya faylini o‗zgartirish oynasi
Bu yerda ham 8.8.8.8 manzili DNS serverining manzilini bildiradi. 
Ishonch 
hosil 
qilish 
uchun 
DNS-server 
manzillarini 
/etc/resolvconf/resolv.conf.d/base
fayliga qo‗shish mumkin: 
sudo vi /etc/resolvconf/resolv.conf.d/base 
nameserver 8.8.8.8 
 
62-rasm.Konfiguratsiya faylini o‗zgartirish oynasi 

---

121 
Sozlamalar kuchga kirishi uchun tarmoqni qayta ishga tushirish kerak: 
sudo systemctl restart networking 
Kompyuterni to‗liq qayta ishga tushirish tavsiya etiladi. Endi 
/etc/resolv.conf
ni ochish va yangi DNS manzilni qo‗llanilganligini 
ko‗rish mumkin: 
63-rasm.DNS manzillarini ko‗rish oynasi